ΤΡΑΠΕΖΑ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ «ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ»

ΜονΔΠρΘεσ 2781/2023

Προϋποθέσεις στοιχειοθέτησης ευθύνης Δημοσίου και ΝΠΔΔ από υλικές πράξεις και παραλείψεις - Κοιμητήρια -.

Η αρμοδιότητα ίδρυσης και λειτουργίας κοιμητηρίων, έχει ανατεθεί στους Δήμους με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας και του πολεοδομικού σχεδιασμού, της μνήμης των νεκρών και της προσωπικότητας των συγγενών των αποθανόντων, υπό τις ειδικότερες εκφάνσεις της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης και της προστασίας του αισθήματος ευλάβειας προς τη μνήμη των νεκρών τους. Σε περίπτωση παράλειψης οργάνων Δήμου να εκτελέσουν τα καθήκοντα αυτά, μπορεί να στοιχειοθετηθεί ευθύνη εφόσον πλήττεται το δικαίωμα προσωπικότητας των συγγενών, υπό την ως άνω περιγραφόμενη έκφανση της ψυχικής σύνδεσης προς τα υπολείμματα προσωπικότητας του προσφιλούς νεκρού τους και του σεβασμού της μνήμης του. Κανονισμοί Λειτουργίας Κοιμητηρίων. Αποτελούν κανονιστικές πράξεις, με διατάξεις αναγκαστικού δικαίου και οι οποίοι ισχύουν από τη, νομίμως συντελεσθείσα, δημοσίευσή τους που συνιστά πρόσφορο τρόπο γνωστοποίησης του περιεχομένου τους για εκείνους στους οποίους αφορά. Το δημόσιο έγγραφο αποτελεί πλήρη απόδειξη για όσα βεβαιώνονται σε αυτό, μπορεί δε να προσβληθεί επί πλαστότητας. Ένορκη βεβαίωση στην διοικητική δίκη. Πότε δε λαμβάνεται υπόψη. Δεν στοιχειοθετείται παρανομία του εναγομένου Συνδέσμου. Απορρίπτει αγωγή.

 (Η απόφαση δημοσιεύεται επιμελεία του δικηγόρου Θεσσαλονίκης Γεωργίου Κωνσταντινίδη) 

Αριθμός απόφασης 2781/2023

ΤΟ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΣΤ΄ ΜΟΝΟΜΕΛΕΣ

σ υ ν ε δ ρ ί α σ ε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 10 Οκτωβρίου 2022, με Δικαστή τη Χριστίνα Αποστολίδου, Πρωτοδίκη Δ.Δ. και γραμματέα τη Σοφία Ορφανίδου, δικαστική υπάλληλο,

γ ι α να κρίνει την αγωγή με αριθμό και ημερομηνία καταχώρησης ΑΓ./13.7.2020,

τ ο υ 1) ……………………, κατοίκου Θεσσαλονίκης (οδός ……………..), ο οποίος παραστάθηκε μετά της πληρεξούσιας δικηγόρου του, ……………………… και 2) ………………………, κατοίκου Θεσσαλονίκης (οδός …………………), η οποία παραστάθηκε διά της ίδιας ως άνω δικηγόρου,

κ α τ ά τ ο υ νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου (ν.π.δ.δ.) με την επωνυμία «…………………………», που εδρεύει στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, νομίμως εκπροσωπούμενου, για το οποίο παραστάθηκε με την κατατεθείσα έγγραφη δήλωση του άρθρου 133 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας (Κ.Δ.Δ., ν. 2717/1999, Α΄97) ο πληρεξούσιος δικηγόρος, Γεώργιος Κωνσταντινίδης.

Κατά τη συζήτηση οι διάδικοι που εμφανίσθηκαν στο ακροατήριο και παραστάθηκαν, ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους και ζήτησαν όσα αναφέρονται στα πρακτικά.

το Δικαστήριο αφού μελέτησε τη δικογραφία.

Σκέφθηκε σύμφωνα με το νόμο.

1. Επειδή, με την κρινόμενη αγωγή, για την άσκηση της οποίας καταβλήθηκαν τα νόμιμα τέλη δικαστικού ενσήμου (βλ. τα με κωδικούς πληρωμής . και . ηλεκτρονικά παράβολα της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών), οι ενάγοντες ζητούν, παραδεκτώς, να υποχρεωθεί το εναγόμενο να καταβάλει σε έκαστο εξ αυτών, νομιμοτόκως, από την επίδοση της αγωγής έως την εξόφληση, το ποσό των 5.000,00 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση, κατ’ άρθρα 105 - 106 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα και 932 του Αστικού Κώδικα, για την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που ισχυρίζονται ότι υπέστησαν από παράνομες πράξεις και παραλείψεις των οργάνων του εναγομένου, που έλαβαν χώρα κατά την εκταφή της σορού του πατέρα αυτών στο κοιμητήριο ……………………………………

2. Επειδή, στο άρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (ΕισΝΑΚ, π.δ. 456/1984, Α΄ 164) ορίζεται ότι: «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος. …» και στο άρθρο 106 ότι: «Οι διατάξεις των δύο προηγουμένων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους». Κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, για να στοιχειοθετηθεί ευθύνη του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή των ν.π.δ.δ. προς αποζημίωση απαιτείται παράνομη πράξη ή παράλειψη ή υλική ενέργεια ή παράλειψη υλικής ενεργείας οργάνων του Δημοσίου ή του νομικού προσώπου κατά την άσκηση της ανατεθειμένης σε αυτά δημόσιας εξουσίας, επίκληση και απόδειξη συγκεκριμένης ζημίας, καθώς και αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ζημιογόνου πράξης ή παράλειψης και της επελθούσας ζημίας (ΣτΕ 2668/2015, 2429/2014). Περαιτέρω, ευθύνη του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή των ν.π.δ.δ., τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, υπάρχει όχι μόνο όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου των νομικών αυτών προσώπων παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία και τους οικείους κανονισμούς, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης (ΣτΕ 710/2016, 3329/2014). Ο κατά τα ανωτέρω παράνομος χαρακτήρας της ζημιογόνου πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας αρκεί για να στοιχειοθετηθεί η ευθύνη του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή των ν.π.δ.δ., χωρίς να απαιτείται και η διαπίστωση πταίσματος του οργάνου του (ΣτΕ 969/2018, 1413/2006 κ.ά.). Εξάλλου, κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί, κατ’ ανάλογη εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 932 του Αστικού Κώδικα (ΑΚ), να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, κατόπιν εκτίμησης των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης και με βάση τους κανόνες της κοινής πείρας και λογικής (ΣτΕ 2209/2014, 167/2014, 3322/2012). Επίσης, χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης μπορεί να επιδικαστεί σε εκείνον του οποίου έχει προσβληθεί η προσωπικότητα από παράνομη πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια οργάνων του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή των ν.π.δ.δ. κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, κατ’ ανάλογη εφαρμογή των ειδικότερων για την προστασία της προσωπικότητας διατάξεων του άρθρου 59 ΑΚ (ΣτΕ 410/2016, 1326/2009, 2536/2008). Αν η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει, το δικαίωμα αυτό έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη (ΣτΕ 410/2016, 3372/2010, 1326/2009 κ.ά.). Από τις τελευταίες αυτές διατάξεις συνάγεται ότι στην έννοια της προσωπικότητας που εμπίπτει στο πεδίο προστασίας των διατάξεων του άρθρου 57 του ΑΚ περιλαμβάνεται, αφενός μεν η προσωπικότητα η οποία αρχίζει με τη γέννηση του ανθρώπου και παύει με τον θάνατό του (βλ. άρθρο 35 του ΑΚ), αφετέρου δε η μνήμη του αποθανόντος. Στην περίπτωση δε της προσβολής της μνήμης αποθανόντος, προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι και η προσωπικότητα των επιζώντων, οι οποίοι, με την προσβολή της μνήμης του αποθανόντος, προσβάλλονται ατομικά είτε στη δική τους τιμή είτε στο συναίσθημα της στοργής και το καθήκον ευλάβειας προς τον αποθανόντα. Επομένως, όταν τα πρόσωπα που μνημονεύονται στο β΄ εδάφιο του άρθρου 57 του ΑΚ ζητούν χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, κατά τις διατάξεις των άρθρων 59 και 932 του ΑΚ, εγείρουν τη σχετική αξίωση για τη δική τους ηθική βλάβη, ως άμεσα ζημιωθέντες (βλ. ΣτΕ 1382/2018, ΔΕφΠειρ 730/2023).

3. Επειδή, περαιτέρω, στο άρθρο 1 του α.ν. 582/1968 «περί δημοτικών και κοινοτικών κοιμητηρίων» (Α΄ 225) ορίζεται ότι: «1. Η ίδρυσις και συντήρησις κοιμητηρίων (νεκροταφείων) ανήκει εις την αποκλειστικήν αρμοδιότητα των δήμων και κοινοτήτων», στο άρθρο 2 ότι: «1. Κοιμητήρια ιδρύονται υπό των δήμων και κοινοτήτων εντός της διοικητικής περιφερείας αυτών, προτάσει του Μητροπολιτικού Συμβουλίου, μετά σύμφωνον γνώμην του οικείου νομιάτρου. Πάντα τα κοιμητήρια ανήκουν ως προς την διοίκησιν και διαχείρισιν εις τους δήμους και κοινότητας», στο άρθρο 3 ότι: «1. Τα κοιμητήρια χαρακτηρίζονται ως πράγματα εκτός συναλλαγής, εφ’ ων κατά το άρθρον 970 του Αστικού Κώδικα δύναται να αποκτάται ιδιωτικόν δικαίωμα ιδιαίτερον (ειδικόν δικαίωμα) επί ωρισμένου χώρου ταφής» και στο άρθρο 4 ότι: «1.Τα δικαιώματα ταφής και η εν γένει λειτουργία των δημοτικών και κοινοτικών κοιμητηρίων ρυθμίζονται διά κανονισμού ψηφιζομένου υπό του δημοτικού και κοινοτικού συμβουλίου, κατά τας περί αυτών ισχύουσας διατάξεις». Εξάλλου, η αρμοδιότητα για την ίδρυση, λειτουργία και συντήρηση κοιμητηρίων ανατίθεται παγίως στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) πρώτου βαθμού από τους εκάστοτε ισχύοντες Κώδικες Δήμων και Κοινοτήτων [βλ. άρθρα 21 παρ. 1 περ. η΄ του ν.δ. 2888/1954 (Α΄ 139), 23 περ. 10 του ν.1065/1980 ( Α΄ 168), 24 παρ. 1 περ. α΄ υποπερ. ii του π.δ.410/1995 (Α΄ 231) και 75 ΙΙ περ. 8 του ν. 3463/2006 (Α΄ 114)]. Προσέτι, με την ΕΣ/9493 απόφαση του Νομάρχη Θεσσαλονίκης (Β΄503/1975), συστάθηκε το ν.π.δ.δ. με την επωνυμία «…………………, σκοπός του οποίου ορίστηκε «α) …. β) Η συντήρησις, λειτουργία και εκμετάλλευσις των ιδρυθησομένων ή παραχωρηθησομένων κοιμητηρίων. Η καλλιέργεια και ανάπτυξις πρασίνου εν αυτοίς και εις τον περιβάλλοντα χώρον. γ)…». Ακολούθως, με την 22773/1996 απόφαση του Αναπληρωτή Περιφερειάρχη Διεύθυνσης Νομού Θεσσαλονίκης (Β΄502) τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε η προαναφερθείσα συστατική πράξη του Συνδέσμου ως εξής: «Ιδρύουμε Σύνδεσμο Δήμων, με την επωνυμία "…………….", ο οποίος αποτελείται από … . Έδρα του Συνδέσμου ορίζεται ο χώρος των Κοιμητηρίων Δυτικής Θεσ/νίκης, που βρίσκεται στην περιοχή του Δήμου Ευόσμου. Σκοπός του Συνδέσμου είναι: α.…. β. Η συντήρηση, λειτουργία και εκμετάλλευση του υπάρχοντος Κοιμητηρίου της Δυτικής Θεσ/νίκης καθώς και όσων παραχωρηθούν προς τον Σύνδεσμο. Η δημιουργία και ανάπτυξη πρασίνου σε αυτά και στον περιβάλλοντα χώρο. γ.… ζ.…». Περαιτέρω, με την ……./2001 απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) του Συνδέσμου εγκρίθηκε ο Κανονισμός Λειτουργίας του ……………………. [Αριθμός Διαδικτυακής Ανάρτησης (ΑΔΑ) …………….], ο οποίος τροποποιήθηκε με την απόφαση …………/2018 του ίδιου Δ.Σ. (……………………). Στο άρθρο 15 του Κανονισμού, με τίτλο, «Παράταση ταφής» προβλέπεται ότι: «1. Ο Σύνδεσμός χορηγεί παράταση παραμονής των ενταφιασμένων από Κοιμητήριο πέραν της υποχρεωτικής τριετούς ταφής. …», στο άρθρο 16 του ίδιου Κανονισμού, με τίτλο «Ανακομιδή οστών (εκταφή)», ορίζεται ότι: «1. Η ανακομιδή των οστών όσων έχουν ενταφιασθεί στο Κοιμητήριο του Συνδέσμου σε τάφους τριετούς ταφής … ενεργείται μετά την πάροδο τριών χρόνων από την ταφή τους. 2. … 4. Κάθε ανακομιδή ενεργείται μετά από σχετική αίτηση εκταφής και γίνεται παρουσία αυτού και όσων συγγενών και φίλων επιθυμούν να παραστούν. 5. Για την εκταφή ενδιαφέρεται ο σύμφωνα με το νόμο πλησιέστερος συγγενής ή αυτός που είχε ενδιαφερθεί για την ταφή του νεκρού και είχε καταχωρηθεί στα βιβλία του Συνδέσμου ή αυτός που είχε ενδιαφερθεί για την ανανέωση ταφής. Αν αυτοί δεν ενδιαφερθούν τότε οιοσδήποτε συγγενής ή γνώριμος του νεκρού μπορεί να ενδιαφερθεί για την εκταφή. 6. Όσοι δεν επιθυμούν να παρίστανται στις εκταφές των συγγενών τους , το δηλώνουν εγγράφως στην αρμόδια υπηρεσία του Κοιμητηρίου, οπότε η εκταφή διενεργείται χωρίς την παρουσία τους. 7. …8. Αν οι ενδιαφερόμενοι δεν ενήργησαν τα σχετικά για την ανακομιδή των οστών μετά τη λήξη της τριετίας από την ημερομηνία ταφής …και η υπηρεσία για οιονδήποτε λόγο δεν προέβη σε αυτεπάγγελτη ανακομιδή και οι συγγενείς του νεκρού εξακολουθούν να επιθυμούν της παραμονή του νεκρού, τότε αυτός παραμένει με την καταβολή του αναλογούντος δικαιώματος παράτασης. 9. …», στο 18, με τίτλο «Αναγκαστικές εκταφές», ότι «1. Οι συγγενείς των νεκρών υποχρεούνται πριν τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς ταφής ή του χρόνου παράτασης που έχουν λάβει, να επικοινωνήσουν με το Κοιμητήριο για να δηλώσουν την επιθυμία τους σχετικά με το νεκρό τους. 2. Αν δεν ενδιαφερθεί κανείς και έχουν παρέλθει τρεις μήνες από τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς ταφής ή της νόμιμης επιπλέον παραμονής του νεκρού, το Κοιμητήριο προχωρεί αυτεπάγγελτα σε αναγκαστική ανακομιδή χωρίς την παρουσία συγγενών και τα οστά τοποθετούνται στο χωνευτήρι. 3. Η αναγκαστική εκταφή αποτελεί επαχθές μέτρο, γι΄ αυτό και η υπηρεσία οφείλει πριν την διενέργεια αυτής να εξαντλεί κάθε πρόσφορο μέσο για την ειδοποίηση τυχόν συγγενών. Η τηλεφωνική επαφή, η ταχυδρομική επιστολή, η γενική ανακοίνωση τοιχοκολλημένη στους χώρους του Κοιμητηρίου και η τοποθέτηση σημειώματος σε κάποιο εμφανές σημείο επί του τάφου, αποτελούν κάποιες μορφές ενημέρωσης των συγγενών. 4. Σε περίπτωση που καθίσταται αδύνατη για οποιονδήποτε λόγο η εύρεση και ενημέρωση των συγγενών …, συντάσσεται από το αρμόδιο τμήμα κατάλογος αναγκαστικών εκταφών, οι οποίες για να διενεργηθούν πρέπει να προηγηθεί η έγκριση του Προέδρου και η τοιχοκόλληση του καταλόγου στον πίνακα ανακοινώσεων του Συνδέσμου και σε εμφανές σημείο του κοιμητηρίου ένα (1) μήνα πριν την τέλεσή τους», στο άρθρο 20, με τίτλο «Οστεοφυλάκιο», ότι: «1. Για την φύλαξη των οστών των ανακομιζόμενων νεκρών υπάρχει στο Κοιμητήριο ειδικό για τον σκοπό αυτό κτίριο. 2. …». Εν συνεχεία, με την …………. απόφαση του Δ.Σ. του εναγόμενου Συνδέσμου καταρτίστηκε, κατόπιν της ………./2018 απόφασης-εισήγησης της Εκτελεστικής Επιτροπής του εν λόγω Συνδέσμου (ΑΔΑ …………………), νέος Κανονισμός Λειτουργίας του Κοιμητηρίου του ……………………… (ΑΔΑ ……………………). Στον Κανονισμό αυτόν ορίζονται τα εξής: Άρθρο 4 «1. …2. Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου, καθορίζονται και οριοθετούνται σαφώς, οι θέσεις ενταφιασμού στο Κοιμητήριο, οι οποίες είναι οι παρακάτω: ■ Κοινές θέσεις τριετούς ταφής ■…». Άρθρο 5 «1. … 2.Η τριετής παραμονή της σορού στον τάφο είναι υποχρεωτική. Μετά την πάροδο της τριετίας διενεργείται ανακομιδή. 3. …». Άρθρο 7 «1.Το Διοικητικό Συμβούλιο δύναται με απόφαση του να χορηγεί παράταση του χρόνου παραμονής των ενταφιασμένων στο Κοιμητήριο, πέραν της υποχρεωτικής τριετούς ταφής. Ο χρόνος παράτασης και το ετήσιο τίμημα καθορίζονται με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου και είναι συνάρτηση του αριθμού των διαθέσιμων κενών τάφων του Κοιμητηρίου, έτσι ώστε να μη δημιουργείται πρόβλημα για τον απρόσκοπτο ενταφιασμό των νεκρών. 2.Η παράταση του χρόνου παραμονής χορηγείται έπειτα από αίτηση των συγγενών και μπορεί να είναι είτε μηνιαία ή πολλαπλάσια αυτής, είτε ετήσια ή και για περισσότερα χρόνια με την εφάπαξ καταβολή του δικαιώματος. 3. …». Άρθρο 8 (Ανακομιδή Οστών) «1. Η ανακομιδή των οστών όσων έχουν ενταφιαστεί στο κοιμητήριο του Συνδέσμου σε τάφους τριετούς ταφής, καθώς και όσων έχουν ενταφιασθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 17 του παρόντος, ενεργείται μετά την πάροδο τριών χρόνων από την ταφή τους. Οι συγγενείς των νεκρών υποχρεούνται πριν τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς ταφής ή του χρόνου παράτασης που έχουν λάβει, να επικοινωνήσουν με το Κοιμητήριο για να δηλώσουν την επιθυμία τους σχετικά με το νεκρό τους. 2. … 3.… 4.Κάθε ανακομιδή ενεργείται μετά από σχετική αίτηση του αρμόδιου κατά σειρά συγγενή σύμφωνα με το νόμο ή του δηλωθέντος ως υπόχρεου κατά την διαδικασία της ταφής στην υπηρεσία του Συνδέσμου και γίνεται παρουσία αυτού και όσων συγγενών και φίλων επιθυμούν να παραστούν. 5.Όσοι δεν επιθυμούν να παρίστανται στις ανακομιδές των συγγενών τους, το δηλώνουν εγγράφως στην αρμόδια υπηρεσία του Κοιμητηρίου, οπότε η ανακομιδή διενεργείται χωρίς την παρουσία τους. 6. … 10. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες μετά την πάροδο δύο (2) μηνών, από τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς ταφής, ή τη λήξη της όποιας νόμιμα χορηγηθείσας παράτασης της παραμονής των νεκρών, δεν εκδηλωθεί ενδιαφέρον από τους συγγενείς των νεκρών για τις ανακομιδές, η Υπηρεσία θα προχωρεί αυτεπάγγελτα, σε αναγκαστικές ανακομιδές, χωρίς την παρουσία συγγενών και τα οστά θα τοποθετούνται στο χωνευτήρι. Η γραμματεία του Τμήματος Κοινωνικής Εξυπηρέτησης, ή του εκάστοτε αρμοδίου τμήματος, θα συντάσσει κάθε φορά, κατάλογο αναγκαστικών ανακομιδών, ο οποίος θα εγκρίνεται από την Εκτελεστική Επιτροπή του Συνδέσμου Δήμων Δυτικής Θεσσαλονίκης και θα αναρτάται στον πίνακα ανακοινώσεων του Συνδέσμου και σε εμφανές σημείο του κοιμητηρίου όπως επίσης θα αναρτάται στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου τουλάχιστον ένα (1) μήνα πριν την τέλεση τους.». Άρθρο 12 «1. …2. Η τοποθέτηση των οστών στο χωνευτήρι ενεργείται, είτε μετά από αίτηση των συγγενών, είτε αυτεπάγγελτα κατά περίπτωση. 3. …». Άρθρο 23 «1. …2. … οι αρμόδιοι συγγενείς υποχρεούνται να προσέλθουν στη γραμματεία του κοιμητηρίου για να παραλάβουν ενημερωτικά έντυπα σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους… και να δηλώσουν τα απαιτούμενα στοιχεία για την επικοινωνία της υπηρεσίας μαζί τους. 3. …» .

4. Επειδή, από τον συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων προκύπτει ότι η αρμοδιότητα ίδρυσης και λειτουργίας κοιμητηρίων, τα οποία αποτελούν εκτός συναλλαγής πράγματα, κατ’ άρθρο 966 ΑΚ, που εξυπηρετούν θρησκευτικούς σκοπούς, έχει ανατεθεί στους Δήμους με σκοπό, πέραν της προστασίας της δημόσιας υγείας (ΣτΕ 4849/1997) και του πολεοδομικού σχεδιασμού (πρβλ. ΣτΕ 2007/2006), αφενός να παρέχεται δημόσια προστασία στη μνήμη των νεκρών και αφετέρου να εξασφαλίζεται η προστασία της προσωπικότητας των συγγενών των αποθανόντων, υπό τις ειδικότερες εκφάνσεις της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης και της προστασίας του αισθήματος ευλάβειας προς τη μνήμη των νεκρών τους (πρβλ. ΑΠ 222/2016). Τούτο, δε, επιτυγχάνεται, ιδίως, με την παροχή δυνατότητας στους συγγενείς να ενταφιάζουν και να φυλάττουν τα υπολείμματα της προσωπικότητας των προσφιλών νεκρών τους, σoρούς και οστά, καθώς και να εξωτερικεύουν τα συναισθήματα ευλάβειας προς τη μνήμη τους, μέσω της επικοινωνίας με τον χώρο ταφής ή φύλαξης των οστών αυτών και περιποίησης του τάφου ή της οστεοθήκης (πρβλ. ΔΕφΑθ 2156/2010). Με τον τρόπο αυτό, οι συγγενείς συνδέονται συναισθηματικά με τους χώρους αυτούς (πρβλ. ΣτΕ 199/2008) και το περιεχόμενό τους καθόσον, ειδικά αναφορικά με την φύλαξη των οστών, αυτοί εξακολουθούν να συνδέονται, και μετά την αποσύνθεση του πτώματος, με τη μνήμη της προσωπικότητας του συγκεκριμένου αγαπημένου νεκρού για όσο διάστημα ο χρόνος δεν καταλύει τη σύνδεση αυτή. Η συναισθηματική και πνευματική αυτή σχέση των συγγενών προς τους εν λόγω χώρους (πρβλ. ΣτΕ 4339/2014) εκδηλώνεται με την επί μακρό χρόνο εκδήλωση ενδιαφέροντος επιμελείας της ταφής του συγκεκριμένου νεκρού, της εκταφής και ανακομιδής και φύλαξης των οστών του στο οστεοφυλάκιο του οικείου Δήμου, καθώς και με την προσέλευση στους χώρους αυτούς προς απόδοση τιμής και την εκπλήρωση θρησκευτικών και άλλων ψυχικών αναγκών επικοινωνίας με το υπόλειμμα της προσωπικότητας του νεκρού τους (πρβλ. (ΔΕφΑθ 2156/2010). Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι, σε περίπτωση παράλειψης των αρμοδίων οργάνων του Δήμου να εκτελέσουν προσηκόντως, ήτοι με την απαιτούμενη από τις περιστάσεις επιμέλεια και τον ενδεδειγμένο σεβασμό, τα καθήκοντα χωροθέτησης των τάφων, ταφής και εκταφής των σωρών, συντήρησης και ασφαλούς φύλαξης του οστών, αλλά και σε κάθε περίπτωση παρεμπόδισης της δυνατότητας απρόσκοπτης πρόσβασης και εκδήλωσης του ενδιαφέροντος επιμέλειας των συγγενών των νεκρών, πλήττεται το δικαίωμα προσωπικότητας των συγγενών, υπό την ως άνω περιγραφόμενη έκφανση της ψυχικής σύνδεσης προς τα υπολείμματα προσωπικότητας του προσφιλούς νεκρού τους και του σεβασμού της μνήμης του (πρβλ. ΔΕφΑθ 1570/2020).

5. Επειδή, στην προκείμενη περίπτωση, από τα στοιχεία της δικογραφίας προκύπτουν τα ακόλουθα: ………………….., πατέρας των εναγόντων, απεβίωσε στις 5.9.2016 καταλείποντας μόνους πλησιέστερους συγγενείς τα τέκνα του (ήδη ενάγοντες) (βλ. τη σχετική από …………… ληξιαρχική πράξη θανάτου του Ληξιαρχείου Δ.Ε. …………….. και το ……………./6.2.2017 πιστοποιητικό πλησιεστέρων συγγενών του Δήμου ……………………..) και ενταφιάστηκε την επόμενη ημέρα (6.9.2019) σε τάφο στα κοιμητήρια …………………. του εναγόμενου Συνδέσμου, στον τομέα 05Β και θέση 169. Εν συνεχεία, συνετάγη από την αρμόδια υπηρεσία του εναγομένου η με αριθμό ……………./5.12.2019 ονομαστική κατάσταση περί αναγκαστικής ανακομιδής οστών των ενταφιασμένων στο εν λόγω κοιμητήριο για τους οποίους είχε παρέλθει ο χρόνος παραμονής τους, μεταξύ των οποίων του θανόντος πατέρα των εναγόντων, η οποία (κατάσταση) εγκρίθηκε με την υπ’ αριθμ. ………/18.12.2019 απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής (ΑΔΑ ………………………..). Η απόφαση αυτή τοιχοκολλήθηκε στις 31.12.2019, μετά της συνημμένης σε αυτή εγκριθείσας ως άνω ονομαστικής κατάστασης αναγκαστικών ανακομιδών, από τον υπάλληλο …………………. στον πίνακα ανακοινώσεων της υπηρεσίας του εναγομένου (βλ. την από 31.12.2019 οικεία έκθεση τοιχοκόλλησης του ως άνω υπαλλήλου ενώπιον μαρτύρων). Επίσης, επικολλήθηκε σχετικό ειδοποιητήριο επί του τάφου του θανόντος (βλ. το υπ΄αριθμ. πρωτ. ………………/6.2.2020 πρακτικό επικόλλησης ειδοποιητηρίων επί των μνημείων επί του οποίου ο αρμόδιος υπάλληλος του Τμήματος Κοινωνικής Εξυπηρέτησης του εναγόμενου Συνδέσμου, ……………, βεβαιώνει ότι, κατόπιν επιτόπιου ελέγχου, διαπιστώθηκε ότι επικολλήθηκαν από τον εντεταλμένο υπάλληλο του Συνδέσμου, ……………………………., τα σχετικά αυτοκόλλητα ειδοποιητήρια για την διενέργεια αναγκαστικών εκταφών σε άπαντες του τάφους που περιλαμβάνονταν στη συνημμένη σε αυτό ονομαστική κατάσταση, στον αύξοντα αριθμό 14 της οποίας αναφέρεται ο εν λόγω συγγενής των εναγόντων). Στις 13.4.2020 διενεργήθηκε αυτεπαγγέλτως από τα αρμόδια όργανα του εναγομένου η αναγκαστική ανακομιδή των οστών του θανόντος χωρίς την παρουσία οικείων του και η τοποθέτησή τους στο χωνευτήρι του κοιμητηρίου. Στις 18.5.2020 ο πρώτος ενάγων υπέβαλε αίτηση προς τον εναγόμενο Σύνδεσμο για χορήγηση πρακτικού εκταφής του θανόντος πατέρα του. Σε απάντηση στην αίτηση αυτή εκδόθηκε το υπ΄αριθμ. πρωτ. 1681/19.5.2020 έγγραφο του Γενικού Γραμματέα του Τμήματος Κοινωνικής Εξυπηρέτησης του εναγομένου, στο οποίο, κατόπιν επισήμανσης ότι ο χρόνος παραμονής της σορού του αποβιώσαντος είχε λήξει στις 6.9.2019, αναγράφεται το προαναφερθέν ιστορικό της ένδικης υπόθεσης.

6. Επειδή, οι ενάγοντες με την υπό κρίση αγωγή τους, όπως αυτή αναπτύσσεται με το νομίμως κατατεθέν υπόμνημά τους, προβάλλουν ότι η εκταφή του θανόντος πατέρα τους διενεργήθηκε χωρίς να έχουν ενημερωθεί προσηκόντως από τη Διοίκηση του Κοιμητηρίου, ήτοι τηλεφωνικά ή με ταχυδρομική επιστολή, ενώ ουδέποτε έλαβε χώρα η ως άνω επικαλούμενη από το εναγόμενο επικόλληση αυτοκόλλητου ειδοποιητηρίου επί του επίδικου τάφου, τον οποίο, ως υποστηρίζουν, επισκέπτονταν τακτικά έως και τον μήνα Μάρτιο του 2020 και ειδικότερα μέχρι τον χρόνο έναρξης επιβολής μέτρων περιορισμού μετακινήσεων των πολιτών της Xώρας λόγω της πανδημίας covid-19. Εξάλλου, υποστηρίζουν ότι ουδέποτε ενημερώθηκαν για τη σύνταξη του νέου ως άνω Κανονισμού Λειτουργίας του Κοιμητηρίου του Συνδέσμου Δήμων Δυτικής Θεσσαλονίκης. Η πλημμελής δε αυτή εν γένει άσκηση των καθηκόντων των αρμοδίων οργάνων του εναγόμενου Συνδέσμου, κατά τους ισχυρισμούς των εναγόντων, οδήγησε στη μη παρουσία αυτών κατά τη διάρκεια της εν λόγω εκταφής, γεγονός που τους προκάλεσε, όπως διατείνονται, ανείπωτη αναστάτωση, ψυχικό σοκ και ηθικό άλγος, δοθέντος ότι στερήθηκαν της δυνατότητας, κατόπιν επιθυμίας του θανόντος αλλά και των ιδίων, να κληθεί ιερέας κατά την ανακομιδή των οστών και να τοποθετηθούν αυτά σε οστεοθήκη. Ενόψει τούτων, οι ενάγοντες, κατ’ επίκληση των διατάξεων των άρθρων 105-106 ΕισΝΑΚ, 932, 57 και 59 του ΑΚ, ζητούν να υποχρεωθεί το εναγόμενο να καταβάλει σε έκαστο εξ αυτών, νομιμοτόκως, από την επίδοση της αγωγής έως την εξόφληση, το ποσό των 5.000,00 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που, κατά τα ανωτέρω, υπέστησαν. Προς απόδειξη των ισχυρισμών τους επικαλούνται και προσκομίζουν την ……………../5.10.2022 ένορκη βεβαίωση ενώπιον του Ειρηνοδίκη Θεσσαλονίκης της …………….., συζύγου του πρώτου ενάγοντος, που επιβεβαιώνει τα ως άνω προβληθέντα (σχ. και η …………….Δ΄/22.9.2022 έκθεση επίδοσης του δικαστικού επιμελητή της Περιφέρειας Εφετείου Θεσσαλονίκης, ……………………, της από 20.9.2022 κλήσης –γνωστοποίησης εξέτασης μάρτυρα στον εναγόμενο Σύνδεσμο). Αντιθέτως, το εναγόμενο με την από 4.10.2022 έκθεση απόψεων και τα νομίμως κατατεθέντα υπομνήματα ζητεί την απόρριψη της υπό κρίση αγωγής ως αβάσιμης προβάλλοντας ότι δεν υφίσταται, εν προκειμένω, παράνομη παράλειψη των οργάνων του, τα οποία έλαβαν κάθε πρόσφορο μέτρο για τη γνωστοποίηση της τηρηθείσας διαδικασίας, με ανακοινώσεις, τοιχοκολλήσεις στους κατεξοχήν ενδεδειγμένους χώρους και ειδοποιητήριο, με αποτέλεσμα να μην συντρέχουν, εν προκειμένω, οι προϋποθέσεις ευθύνης του προς αποζημίωση των εναγόντων.

7. Επειδή, εν πρώτοις, σύμφωνα με τις διατάξεις που αναφέρονται στην 3η σκέψη της παρούσας απόφασης, όπως ερμηνεύονται στην 4η σκέψη, συνάγεται ότι οι Δήμοι ή τα κατά περίπτωση αρμόδια ν.π.δ.δ., κατά παραχώρηση δημόσιας εξουσίας, ασκούν αποκλειστικώς όλες τις πράξεις που αφορούν στη χωροθέτηση, λειτουργία και συντήρηση των Κοιμητηρίων που ευρίσκονται εντός της χωρικής τους αρμοδιότητας. Στο πλαίσιο ασκήσεως αυτής της κατά παραχώρηση δημόσιας εξουσίας οι Δήμοι καταρτίζουν Κανονισμούς Λειτουργίας Κοιμητηρίων, οι οποίοι αποτελούν κανονιστικές πράξεις, με διατάξεις αναγκαστικού δικαίου και οι οποίοι ισχύουν από τη, νομίμως συντελεσθείσα, δημοσίευσή τους. Η κατά τα ανωτέρω δημοσίευση των εν λόγω Κανονισμών συνιστά πρόσφορο τρόπο γνωστοποίησης του περιεχομένου τους για εκείνους στους οποίους αφορά, ενώ δεν απαιτείται η κοινοποίηση ή η κατ’ άλλον τρόπο γνωστοποίησή τους σε πρόσωπο κατά του οποίου επίκειται έκδοση ατομικής διοικητικής πράξης βάσει αυτών, όπως εν προκειμένω οι ενάγοντες (ΣτΕ 1342/2019, 1892/2016, 1680/2014), απορριπτόμενων των περί του αντιθέτου ισχυρισμών των τελευταίων περί παράλειψης ενημέρωσης τους ως αβάσιμων. Περαιτέρω, όπως προκύπτει από τον ισχύοντα κατά τον χρόνο ενταφιασμού του θανόντος συγγενή των εναγόντων …./2001 Κανονισμό Λειτουργίας του Κοιμητηρίου ………………., μετά την παρέλευση τριετίας από την ταφή στους τάφους τριετούς χρήσης, στους οποίους οι οικείοι των θανόντων δεν έχουν λάβει μέριμνα για την εκταφή τους, ήτοι δεν επικοινωνήσουν με το Κοιμητήριο πριν τη λήξη του ως άνω χρόνου προκειμένου να δηλώσουν την επιθυμία τους σχετικά με τον νεκρό τους και εφόσον παρέλθουν τρεις μήνες, το Κοιμητήριο προβαίνει σε σχετική ειδοποίηση και σε περίπτωση που καθίσταται αδύνατη για οποιονδήποτε λόγο η εύρεση και ενημέρωση των συγγενών του νεκρού, συντάσσεται από το αρμόδιο τμήμα κατάλογος αναγκαστικών εκταφών, οι οποίες εγκρίνονται από τον Πρόεδρο, εν συνεχεία δε ο κατάλογος αυτός τοιχοκολλείται στον πίνακα ανακοινώσεων του Συνδέσμου και σε εμφανές σημείο του κοιμητηρίου. Μετά την παρέλευση ενός ακόμα μηνός ενεργείται αυτεπάγγελτα από την υπηρεσία του εν λόγω κοιμητηρίου αναγκαστική ανακομιδή των οστών του νεκρού χωρίς την παρουσία συγγενών και τα οστά τοποθετούνται στο χωνευτήρι. Περαιτέρω, σύμφωνα με τον (…………/2018) μεταγενέστερο Κανονισμό Λειτουργίας του Κοιμητηρίου του Συνδέσμου Δήμων Δυτικής Θεσσαλονίκης, ως ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο εκταφής του αποβιώσαντος πατέρα των εναγόντων (πρβλ. ΔΕφΑθ 1089/2020), η ως άνω υποχρέωση των συγγενών των νεκρών περί επικοινωνίας με το Κοιμητήριο, πριν τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς ταφής (ή του χρόνου παράτασης που έχουν λάβει), για να δηλώσουν την επιθυμία τους σχετικά με τον νεκρό τους, παρέμεινε άθικτη. Προσέτι, ως και στον προγενέστερο Κανονισμό, προβλέφθηκε ότι σε περίπτωση που, μετά την πάροδο ολίγων μηνών (δύο εν προκειμένω) από τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς ταφής (ή τη λήξη της όποιας νόμιμα χορηγηθείσας παράτασης της παραμονής των νεκρών), δεν εκδηλωθεί ενδιαφέρον από τους συγγενείς των νεκρών για την ανακομιδή των οστών τους, η αρμόδια υπηρεσία του εναγομένου προχωρεί αυτεπαγγέλτως σε αναγκαστικές ανακομιδές, χωρίς την παρουσία συγγενών και τα οστά τοποθετούνται στο χωνευτήρι, αφού προηγηθεί σύνταξη καταλόγου αναγκαστικών ανακομιδών, ο οποίος εγκρίνεται πλέον από την Εκτελεστική Επιτροπή του Συνδέσμου και αναρτάται στον πίνακα ανακοινώσεών του, σε εμφανές σημείο του κοιμητηρίου και στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου τουλάχιστον ένα μήνα πριν την τέλεση τους. Εν προκειμένω, σε εφαρμογή της ανωτέρω διαδικασίας, μετά τη λήξη του επιτρεπτού χρόνου παραμονής της σορού του θανόντος συγγενή των εναγόντων στις 6.9.2019 και δεδομένου ότι πριν τη λήξη της τριετίας από την ταφή του οι τελευταίοι ουδόλως επικοινώνησαν με το Κοιμητήριο δηλώνοντας την επιθυμία τους ως προς τον νεκρό τους, ως όφειλαν, ούτε υπέβαλαν αίτηση παράτασης του χρόνου παραμονής της σορού στον τάφο ως δικαιούνταν (πρβλ. ΔΕφΠειρ 730/2023, ΔΕφΑθ 2193/2010), συνετάγη, μετά την παρέλευση τριών μηνών από τη λήξη της ένδικης τριετίας, από την αρμόδια υπηρεσία του εναγομένου η ως άνω …………./2019 ονομαστική κατάσταση περί αναγκαστικής ανακομιδής οστών των ενταφιασμένων στο εν λόγω κοιμητήριο για τους οποίους είχε παρέλθει ο χρόνος παραμονής τους, μεταξύ των οποίων του θανόντος πατέρα των εναγόντων, η οποία (κατάσταση) εγκρίθηκε με σχετική απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής, αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου, τοιχοκολλήθηκε στις 31.12.2019 στον πίνακα ανακοινώσεων της υπηρεσίας του εναγομένου, ενώ, όπως προκύπτει από το ως άνω περιγραφέν ……………/2020 πρακτικό επικόλλησης ειδοποιητηρίων επί των μνημείων, που συντάχθηκε στις 6.2.2020, κατόπιν επιτόπιου ελέγχου, και το οποίο ως δημόσιο έγγραφο αποτελεί πλήρη απόδειξη για όσα βεβαιώνονται σε αυτό (άρθρο 171 παρ.1 του Κ.Δ.Δ.), μπορεί δε να προσβληθεί επί πλαστότητας, επικολλήθηκε σχετικό ειδοποιητήριο επί του τάφου του θανόντος ενόψει της ένδικης αναγκαστικής ανακομιδής οστών και δη σε χρόνο που δεν είχαν επιβληθεί μέτρα περιορισμού μετακινήσεων των πολιτών λόγω της πανδημίας. Εξάλλου, ο ισχυρισμός των εναγόντων ότι δεν υπέπεσε στην αντίληψή τους το ως άνω ειδοποιητήριο, μολονότι επισκέπτονταν συχνά τον τάφο του πατέρα τους έως και τον Μάρτιο του 2020, δεν αρκεί για να ανατρέψει τις διαπιστώσεις του επιτόπιου ελέγχου που διενεργήθηκε από το αρμόδιο όργανο του εναγομένου, όπως αυτές αποτυπώθηκαν στις 6.2.2020 στο ως άνω οικείο πρακτικό επικόλλησης ειδοποιητηρίων επί μνημείων, η δε προμνημονευθείσα ένορκη βεβαίωση της συζύγου του πρώτου ενάγοντος, ήτοι προσώπου που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 183 παρ.1 περ.γ του Κ.Δ.Δ., δεν λαμβάνεται υπόψη, εν πάση δε περιπτώσει δεν επαρκεί. Ακολούθως, μετά την παρέλευση τρεισήμισι περίπου μηνών από τις ως άνω αναρτήσεις και τοιχοκολλήσεις των ανωτέρω αποφάσεων και καταλόγων, οι οποίες συνιστούν πρόσφορο τρόπο γνωστοποίησης του περιεχομένου τους στους συγγενείς των ενταφιασμένων στους οποίους απευθύνονται (πρβλ. ΣτΕ 387/2023, 2201/2022) και δεδομένου ότι δεν προκύπτει ότι έλαβε χώρα οιαδήποτε επικοινωνία των εναγόντων με το Κοιμητήριο, διενεργήθηκε η αναγκαστική ανακομιδή των οστών του θανόντος χωρίς την παρουσία οικείων του και η τοποθέτησή τους στο χωνευτήρι του κοιμητηρίου. Εξάλλου, η όποια επικοινωνία των εναγόντων με τον εναγόμενο Σύνδεσμο για το ζήτημα της εκταφής του θανόντος πατέρα τους καταγράφηκε μόλις στις 18.5.2020, με την υποβολή της ……………../2020 αίτησης του πρώτου ενάγοντος περί χορήγησης πρακτικού εκταφής του θανόντος συγγενή τους, ήτοι οκτώ περίπου μηνών μετά τη λήξη της υποχρεωτικής τριετούς παραμονής της σορού του στον τάφο. Κατόπιν τούτων, ακολουθούμενης της διαδικασίας των αναγκαστικών εκταφών, όπως εν προκειμένω, το Δικαστήριο κρίνει ότι δεν στοιχειοθετείται παρανομία του εναγομένου Συνδέσμου και δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τη θεμελίωση σε βάρος του αστικής ευθύνης βάσει των διατάξεων των άρθρων 105 – 106 ΕισΝΑΚ, τα δε περί του αντιθέτου προβαλλόμενα από τους ενάγοντες πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα.

8. Επειδή, κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, πρέπει να απορριφθεί η κρινόμενη αγωγή, να απαλλαγούν όμως, κατ΄ εκτίμηση των περιστάσεων, οι ενάγοντες από τα δικαστικά έξοδα του εναγομένου (άρθρο 275 παρ. 1 εδ. ε΄ του Κ.Δ.Δ.).

ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ

Απορρίπτει την αγωγή.

Απαλλάσσει τους ενάγοντες από τα δικαστικά έξοδα του εναγομένου.

Η απόφαση αυτή δημοσιεύθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 29.6.2023 σε έκτακτη δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριο του Δικαστηρίου αυτού.

Η ΔΙΚΑΣΤΗΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ