ΕλΣ Τμ. VII 347/2024

Δημοσιονομικές διορθώσεις - Ανακτήσεις - Προϋποθέσεις του κύρους τους - Δικαίωμα άμυνας του καταλογιζομένου -.

Απαραίτητο στοιχείο του κύρους της απόφασης δημοσιονομικής διόρθωσης - ανάκτησης είναι ο ακριβής καθορισμός της αιτίας θεμελίωσης αυτής, η οποία πρέπει να περιέχεται, έστω συνοπτικά, στο σώμα της, δυνάμενη να συμπληρώνεται με παραπομπή στην οικεία έκθεση ελέγχου ή και σε άλλα στοιχεία του φακέλου, ώστε αφενός ο φορέας (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) στον οποίο διατέθηκε η χρηματοδότηση και από τον οποίο αναζητείται το αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέν ποσό, να λάβει γνώση με απόλυτη σαφήνεια της υποχρέωσης την οποία παραβίασε και εξαιτίας της οποίας καταλογίζεται και να μπορεί -στο πλαίσιο του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας- να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του, αφετέρου ο δικαστής να ασκήσει πλήρως τον έλεγχό του. Δεκτή η έφεση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Ακυρώνεται η απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης και ανάκτησης του Υφυπουργού Οικονομικών.

Αριθμ. Αποφ. 347/2024

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΤΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΕΒΔΟΜΟ ΤΜΗΜΑ

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 4 Οκτωβρίου 2022, με την ακόλουθη σύνθεση: Αργυρώ Μαυρομμάτη, Προεδρεύουσα ως αρχαιοτέρα Σύμβουλος, κωλυομένης της Προέδρου του Τμήματος Αντιπροέδρου Σωτηρίας Ντούνη, Ευαγγελία Σεραφή και Ιωάννης Καλακίκος, Σύμβουλοι, Ευπραξία Δημολιού και Ιωάννης Νταλαχάνης, Πάρεδροι (με συμβουλευτική γνώμη).

Γενικός Επίτροπος της Επικράτειας στο Ελεγκτικό Συνέδριο: Παραστάθηκε ο Αντεπίτροπος Επικράτειας Ιωάννης Κάρκαλης, κωλυομένου του Γενικού Επιτρόπου της Επικράτειας.

Γραμματέας: Πελαγία Κρητικού, Γραμματέας του Εβδόμου Τμήματος.

Για να δικάσει την από 7.2.2019 (ΑΒΔ ./2019) έφεση του δευτεροβάθμιου οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης με την επωνυμία «Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας», με ΑΦΜ ., που εδρεύει στην Κοζάνη (ΖΕΠ Κοζάνης) και εκπροσωπείται νόμιμα, η οποία παραστάθηκε με δήλωση του άρθρου 231 παρ. 1 του ν. 4700/2020 του πληρεξουσίου δικηγόρου της Απόστολου Παπακωνσταντίνου (ΑΜ/ΔΣΑ 25904).

Κατά του Ελληνικού Δημοσίου, που εκπροσωπείται νόμιμα από τον Υπουργό Οικονομικών, ο οποίος παραστάθηκε διά της Μαρίας Γραμματικάκη, Παρέδρου του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.

Με την έφεση αυτή ζητείται η ακύρωση της 3130/29.10.2018 απόφασης δημοσιονομικής διόρθωσης και ανάκτησης του Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών και κάθε άλλης συναφούς πράξης ή παράλειψης της διοίκησης.

Μετά την δημόσια συνεδρίαση το Δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη εξ αποστάσεως σύμφωνα με το άρθρο 295 παρ. 2 του ν. 4700/2020, μέσω της δημόσιας διαδικτυακής υπηρεσίας e-presence.gov.gr, με την παρουσία των ανωτέρω μελών του και της Γραμματέα του.

Αφού άκουσε την εισήγηση του Παρέδρου Ιωάννη Νταλαχάνη

Μελέτησε τα στοιχεία του φακέλου

Σκέφθηκε σύμφωνα με το νόμο και αποφάσισε τα ακόλουθα

1. Με την υπό κρίση έφεση, για την άσκηση της οποίας δεν απαιτείται η καταβολή παράβολου (άρθρο 73 παρ. 1 του κυρωθέντος με το άρθρο πρώτο του ν. 4129/2013, Α' 52, Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο), ζητείται η ακύρωση της 3130/29.10.2018 απόφασης του Αναπληρωτή Υπουργοί) Οικονομικών, με την οποία επιβλήθηκε σε βάρος της εκκαλούσας Περιφέρειας δημοσιονομική διόρθωση με ανάκτηση ποσού 180.667,19 ευρώ, ως αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντος, που προέρχεται από τη χρηματοδότηση της Πράξης με τίτλο «Cross Border Infrastructural Project», με κωδικό Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος (ΟΠΣ) 903043/1, η οποία εντάχθηκε στον Άξονα 01 «Enhancement of cross-border economic development» του Επιχειρησιακού Προγράμματος (ΕΠ) Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Greece-Albania 2007-2013 -ΙΡΑ Cross Border Programme» με συγχρηματοδότηση από ενωσιακούς -μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης - και εθνικούς πόρους.

2. Η έφεση, ως προς το σκέλος αυτό, ασκήθηκε νομοτύπως και εμπροθέσμως και, ως εκ τούτου, πρέπει να γίνει τυπικά δεκτή και να ερευνηθεί περαιτέρω ως προς την βασιμότητα των προβαλλόμενων με αυτή λόγων. Αντιθέτως, η ίδια έφεση απαραδέκτως στρέφεται κατά κάθε άλλης συναφούς πράξης ή απόφασης, διότι η αναφορά αυτή είναι εντελώς αόριστη και ανεπίδεκτη δικαστικής εκτίμησης και δεν υποχρεώνει το Δικαστήριο σε οιανδήποτε ενέργεια (ΕλΣυνΈβδ. Τμ. 677/2023).

3. Στο πλαίσιο του Στόχου 3 (Διασυνοριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία) του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007-2013 και υπό τον θεσπισθέντα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1085/2006 του Συμβουλίου της 17ης Ιουλίου 2006 «Μηχανισμό Προενταξιακής Βοήθειας» (Instrument for Pre-accession Assistance - ΙΡΑ), η Ελλάδα συμμετέχει, μεταξύ άλλων, στην υλοποίηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος διμερούς διασυνοριακής συνεργασίας με την επωνυμία «Greece-Albania ΙΡΑ Cross Border Programme 2007-2013». Ως προς τα ζητήματα διαχείρισης των δράσεων που αναλαμβάνονται στο πλαίσιο του ανωτέρω Κανονισμού, οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), ρυθμίζονται με βάση τις αρχές και τους κανόνες που προβλέπονται στον Κανονισμό (ΕΚ) 1083/2006 (άρθρο 13 παρ. 2 του ως άνω Κανονισμού).

4. Με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1083/2006 του Συμβουλίου της 11ης Ιουλίου 2006 «περί καθορισμού γενικών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το Ταμείο Συνοχής και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1260/1999», τέθηκε ως ένας από τους στόχους στην επίτευξη του οποίου συμβάλλουν τα διαρθρωτικά ταμεία -εν προκειμένω το Ευρωπαϊκό ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ -βλ. άρθρο 4 παρ. 1 περ. γ')- η «Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία» η οποία αποβλέπει και στην ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας (άρθρα 3 παρ. 2 περ. γ' και 7 παρ. 2). Εξάλλου, το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) μπορεί να εφαρμόζεται και για την επίτευξη του ανωτέρω στόχου, εφόσον το αποφασίσει ένα κράτος μέλος (άρθρο 27 παρ. 3). Με τον ίδιο Κανονισμό θεσπίστηκε, μεταξύ άλλων, ένα αποκεντρωμένο σύστημα εφαρμογής και ελέγχου των χρηματοδοτικών παρεμβάσεων των διαρθρωτικών ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το οποίο η ευθύνη για την υλοποίηση των συγχρηματοδοτούμενων από ενωσιακούς πόρους πράξεων, που εντάσσονται στο πλαίσιο εφαρμογής εγκεκριμένων επιχειρησιακών προγραμμάτων, καθώς και ο έλεγχός τους, ανήκουν, κατά πρώτο λόγο, στην ευθύνη των κρατών μελών. Ειδικότερα, από τα άρθρα 70 και 98 του ως άνω Κανονισμού συνάγεται ότι τα κράτη μέλη, προκειμένου να εκπληρώσουν την ως άνω υποχρέωσή τους, λαμβάνουν, ιδίως, τα ακόλουθα μέτρα: i) προλαμβάνουν, εντοπίζουν και διορθώνουν τις παρατυπίες, ii) ανακτούν τα αχρεωστήτως καταβληθέντα ποσά μαζί με τους τόκους υπερημερίας, ανάλογα με την περίπτωση και iii) προβαίνουν στις απαιτούμενες δημοσιονομικές διορθώσεις όσον αφορά τις μεμονωμένες ή συστημικές παρατυπίες, οι οποίες συνίστανται στην ακύρωση του συνόλου ή μέρους της δημόσιας συνεισφοράς στο επιχειρησιακό πρόγραμμα, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση και τη σοβαρότητα των παρατυπιών, καθώς και την οικονομική απώλεια των Ταμείων.

5. Σε εθνικό επίπεδο, το ζήτημα του ελέγχου των δαπανών των προγραμμάτων, δραστηριοτήτων ή πρωτοβουλιών, που χρηματοδοτούνται ολικά ή μερικά από κοινοτικούς πόρους, καθώς και η αναζήτηση των τυχόν αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντων ποσών, ρυθμίζεται, κατ’ αρχήν, από τις γενικές διατάξεις των άρθρων 101 έως 105 του ν. 2362/1995 «Περί Δημοσίου Λογιστικού, ελέγχου των δαπανών του Κράτους και άλλες διατάξεις» (Α' 247, βλ. ήδη τις αντίστοιχες διατάξεις των άρθρων 116 έως 124 του ν. 4270/2014, Α' 143), ενώ ειδικά για την προγραμματική περίοδο 2007-2013 εκδόθηκε ο ν. 3614/2007 «Διαχείριση, έλεγχος και εφαρμογή αναπτυξιακών παρεμβάσεων για την προγραμματική περίοδο 2007 - 2013» (Α' 267), στο άρθρο 15 του οποίου ορίζεται ότι: «1. Αρχή Ελέγχου της παρ. 1 (γ) του άρθρου 59 του Κανονισμού 1083/2006 (...) για όλα τα επιχειρησιακά προγράμματα του ΕΣΠΑ (...) ορίζεται η Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (ΕΔΕΛ) (...) 2. Η ΕΔΕΛ έχει την ευθύνη για τον έλεγχο της ουσιαστικής λειτουργίας του συστήματος διαχείρισης και ελέγχου των επιχειρησιακοί προγραμμάτων του ΕΣΠΑ (...)». Και στο άρθρο 16: «1. (...) 6. (...) Οι έλεγχοι επαληθεύουν ότι πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: (α) η πράξη ικανοποιεί τα κριτήρια επιλογής για το επιχειρησιακό πρόγραμμα, υλοποιήθηκε σύμφωνα με την απόφαση ένταξης (...) (β) οι δηλωθείσες στην Επιτροπή δαπάνες αντιστοιχούν στα λογιστικά έγγραφα και τα δικαιολογητικά που τηρούνται από τον δικαιούχο (γ) οι δηλωθείσες στην Επιτροπή δαπάνες συνάδουν προς τους κοινοτικούς και τους εθνικούς κανόνες (δ) (...)». Περαιτέρω, στο άρθρο 29 ορίζεται ότι «Με την Υπουργική Απόφαση Συστήματος Διαχείρισης ή όμοια απόφαση ρυθμίζονται όλα τα θέματα που αφορούν τη διαχείριση, την πιστοποίηση δαπανών, τον έλεγχο και γενικά την εφαρμογή των επιχειρησιακών προγραμμάτων που εντάσσονται στον στόχο “Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία” του Κανονισμού.

(...)».

6. Κατ’ εξουσιοδότηση, ιδίως, των άρθρων 26 και 29 του ν. 3614/2007, εκδόθηκε η 37315/ΕΥΘΥ715/3.9.2013 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας «Σύστημα δημοσιονομικών διορθώσεων και διαδικασίες ανάκτησης αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντων ποσών για την υλοποίηση επιχειρησιακόν προγραμμάτων του στόχου “ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΔΑΦΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ”» (Β' 2241), η οποία ορίζει ότι σε περίπτωση που η Αρχή Ελέγχου διαπιστώνει παρατυπία σε διαχειριζόμενο από την Ελλάδα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Στόχου «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία», εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις που ισχύουν για τους ελέγχους της εν λόγω Αρχής (άρθρο 4 παρ. 5 της ως άνω ΚΥΑ). Περαιτέρω, ειδικά για τους ελέγχους που διενεργεί η Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (ΕΔΕΑ), η οποία με το άρθρο 15 του ν. 3614/2007 έχει οριστεί κατά τα ανωτέρω ως εν γένει Αρχή Ελέγχου τον ΕΠ του ΕΣΠΑ, σε επιχειρησιακά προγράμματα του ανωτέρω στόχου, εκδόθηκε, κατ’ εξουσιοδότηση των άρθρων 15, 16 και 29 του ν. 3614/2007, η 2379/0052/30.10.2013 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας «Σύστημα επιβαλλομένων από την Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (Ε.Δ.ΕΛ.) δημοσιονομικών διορθώσεων και διαδικασίες ανάκτησης αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντων ποσόν από πόρους του κρατικού προϋπολογισμού ή/και του προϋπολογισμού τον Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την υλοποίηση προγραμμάτων συγχρηματοδοτουμένων στο πλαίσιο του στόχου 3 “Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία” του ΕΣΠΑ» (Β' 2989). Στην τελευταία αυτή απόφαση ορίζονται τα εξής: Στο άρθρο 2: «Το σύστημα των επιβαλλόμενων δημοσιονομικών διορθώσεων, καθώς και οι διαδικασίες ανάκτησης των αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντων ποσών (...) εφαρμόζονται από την Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (Ε.Δ.ΕΛ.) μετά από εξακρίβωση παρατυπίας (...)». Στο άρθρο 3: «1. Μετά την ολοκλήρωση του ελέγχου, η ομάδα ελέγχου συντάσσει έκθεση προσωρινών αποτελεσμάτων. Στην περίπτωση που κατά τη διενέργεια του ελέγχου αυτού διαπιστώνεται παρατυπία για οποιαδήποτε αιτία, τα σχετικά ποσά καταγράφονται στην έκθεση με επαρκή και κατάλληλη τεκμηρίωση και με αναφορά στις εθνικές και κοινοτικές διατάξεις που παραβιάστηκαν. Οι εκθέσεις των ελέγχων που διενεργούνται στην Ελλάδα καταρτίζονται από την ΕΔΕΛ (...) και κοινοποιούνται (...) στον ελεγχόμενο φορέα και σε κάθε άλλο εμπλεκόμενο φορέα του συστήματος διαχείρισης και ελέγχου (ΔΑ/ΚΤΓ/ΑΠ/Εξακριβωτής/Ε.Δ.ΕΛ.) (...). 2. Ο ελεγχόμενος φορέας και οι λοιποί εμπλεκόμενοι φορείς έχουν δικαίωμα έγγραφης υποβολής αντιρρήσεων ή και παρατηρήσεων (...). Μετά την εξέταση των αντιρρήσεων, η Διεύθυνση Ελέγχου εισηγείται στην ΕΔΕΑ την οριστικοποίηση των αποτελεσμάτων του ελέγχου. (...). 3. Εφόσον από τα επικυρωμένα αποτελέσματα του ελέγχου προκύπτει διαπίστωση παρατυπίας, ο Υπουργός Οικονομικών προβαίνει στην έκδοση της απόφασης δημοσιονομικής διόρθωσης του άρθρου 5 της παρούσας, σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 6 της παρούσας. Η απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης δύναται να διατάσσει και την ανάκτηση παρανόμως ή αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών από φορείς που εδρεύουν στην ελληνική επικράτεια. Με την απόφαση ανάκτησης, οι παράτυπες δαπάνες καταλογίζονται στο λαβόντα φορέα που εδρεύει στην ελληνική επικράτεια και ζητείται η επιστροφή τους. 4. (...)».

7. Περαιτέρω, στο άρθρο 5 της ίδιας ως άνω υπουργικής απόφασης ορίζεται ότι: «1. Στην απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης αναφέρονται : (α) Ο φορέας ή οι φορείς (φυσικά ή νομικά πρόσωπα ή δημόσιες υπηρεσίες) στους οποίους επιβάλλονται δημοσιονομικές διορθώσεις και σε περίπτωση ανάκτησης ο φορέας ή οι φορείς (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) από τους οποίους αναζητούνται τα αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντα ποσά, καθώς και τα τυχόν συνυπόχρεα αυτών πρόσωπα, (β) το ύψος των δαπανών που αυτή αφορά και σε περίπτωση ανάκτησης το αχρεωστήτων ή παρανόμως καταβληθέν ποσό (γ) (...) (στ) Η αναλυτική αιτιολογία επιβολής της δημοσιονομικής διόρθωσης, με ειδική αναφορά στις διατάξεις που παραβιάστηκαν, καθώς και τον τρόπο παραβίασής τους. Σε περίπτωση ανάκτησης αναφέρεται και η αιτία της επιστροφής του προς ανάκτηση ποσού. (...)». Από την διάταξη αυτή συνάγεται ότι απαραίτητο στοιχείο του κύρους της απόφασης δημοσιονομικής διόρθωσης - ανάκτησης είναι ο ακριβής καθορισμός της αιτίας επιβολής της, δηλαδή της αναγκαίας ιστορικής και νομικής αιτίας θεμελίωσης αυτής, η οποία πρέπει να περιέχεται, έστω και συνοπτικά, στο σώμα της, δυνάμενη να συμπληρώνεται με παραπομπή στην οικεία έκθεση ελέγχου ή και σε άλλα στοιχεία του φακέλου, ώστε αφενός ο φορέας (φυσικό ή νομικό πρόσωπο), στον οποίο διατέθηκε η χρηματοδότηση και από τον οποίο αναζητείται το αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέν ποσό, να λάβει γνώση με απόλυτη σαφήνεια της υποχρέωσης την οποία παραβίασε και εξαιτίας της οποίας καταλογίζεται και να μπορεί - στο πλαίσιο του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας - να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του, αφετέρου ο δικαστής να ασκήσει πλήρως τον έλεγχό του (ΕλΣυνΈβδ. Τμ. 745/2021 και στη σκ. 7 παρατεθείσα νμλγ ΔΕΕ).

8. Στην υπό κρίση υπόθεση, από το σύνολο των στοιχείου του φακέλου, εκτιμώμενων χωριστά και σε συνδυασμό μεταξύ τους, προέκυψαν όσα εκτίθενται στις σκέψεις 9 έως 14 που ακολουθούν.

9. Κατόπιν της 301605/ΜΑ4620/10.7.2013 πρόσκλησης του Υπουργού Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας η εκκαλούσα Περιφέρεια υπέβαλε ως Επικεφαλής Εταίρος (Leading Partner) στην Κοινή Τεχνική Γραμματεία (ΚΤΓ) του προγράμματος «Greece-Albania 2007-2013 -ΙΡΑ Cross Border Programme» την 7539/22.10.2013 πρόταση, η οποία αφορούσε στην Πράξη «Cross Border Infrastructural Project» του άξονα προτεραιότητας 1 «Enhancement of cross-border economic development» και, ειδικότερα, του Μέτρου 1.4 «Facilitate border accessibility through small scale Infrastructure» («Διευκόλυνση της προσβασιμότητας των συνόρων μέσω υποδομών μικρής κλίμακας»), με στόχο τη βελτίωση των υποδομών σε διασυνοριακούς σταθμούς τελωνείων των δύο χωρών και στη διευκόλυνση-επιτάχυνση των συνοριακών ελέγχων. Η πρόταση αξιολογήθηκε θετικά και εγκρίθηκε με την από 3.4.2014 απόφαση της οικείας Επιτροπής Παρακολούθησης του ΕΠ.

10. Στο πλαίσιο της ανωτέρω Πράξης, η εκκαλούσα υλοποίησε το έργο υποδομής «Αναβάθμιση υφιστάμενων εγκαταστάσεων μεθοριακού σταθμού Κρυσταλλοπηγής», ήτοι μίας από τις δύο πύλες εισόδου-εξόδου από την Ελλάδα προς την Αλβανία, η οποία παρουσίασε αύξηση του φόρτου οχημάτων και επιβατών που διέρχεται από τον σταθμό μετά την κατασκευή της σύνδεσης με την Εγνατία Οδό. Ο προϋπολογισμός του έργου ανήλθε σε 1.098.117,00 ευρώ.

11. Κατά το χρονικό διάστημα από 2.10.2017 έως 6.10.2017 διενεργήθηκε από τριμελή ομάδα ελέγχου της Επιτροπής Δημοσιονομικού Ελέγχου (ΕΔΕΑ) έλεγχος στην εν λόγιο Πράξη, σε συνέχεια του οποίου συντάχθηκε η από 22.11.2017 Έκθεση Προσωρινών Αποτελεσμάτων, στην οποία περιέχονται οι εξής διαπιστώσεις / ευρήματα ανά Κεφάλαιο της έκθεσης: α) Κεφάλαιο Δ.1 (Επαλήθευση Συστήματος Πρωτοβαθμίου Ελέγχου): Κατά την εξέταση του 3ου Πιστοποιητικού ύψους 287.897,57 ευρώ που εκδόθηκε από τον Εξακριβωτή στις 27.12.2016 και αφορούσε την περίοδο 1.12.2015 έως 30.6.2016 διαπιστώθηκε ότι εκ παραδρομής είχαν πιστοποιηθεί δαπάνες ύψους 3.244,86 ευρώ (67.820,51€ -64.575,65€) λόγω μη αφαίρεσης τόκων και αποσβέσεων προκαταβολής (εύρημα με τίτλο «μη επιλέξιμες δαπάνες στην κατηγορία “Ιnvestement Infrastructure”). β) Κεφάλαιο Δ.2 (Επαλήθευση της καταλληλότητας των συμβατικών εγγράφων): Κατά τη φάση της ένταξης η εκκαλούσα Περιφέρεια υπέβαλε προγραμματική σύμβαση, που είχε ήδη συναφθεί μεταξύ της ιδίας, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας και της Αναπτυξιακής Κοζάνης ΑΕ με αντικείμενο την υλοποίηση του προαναφερόμενου έργου αναβάθμισης εγκαταστάσεων, την αξιοποίηση της εμπειρίας από παρόμοια προγράμματα, την έκδοση των απαιτούμενων αδειών και την εξασφάλιση των απαραίτητων εγκρίσεων. Ωστόσο, η εν λόγω προγραμματική σύμβαση δεν είναι νόμιμη, καθόσον υπεγράφη πριν από την ένταξη του έργου, δεν αφορούσε σε δηλωθείσες στο έργο δαπάνες και δεν προσδιοριζόταν η προϋπολογιζόμενη δαπάνη και η ακριβής διάρκεια, της, με αποτέλεσμα, να μην μπορεί να τεκμηριωθεί επαρκώς η αξιολόγηση της επιλεξιμότητας της εκκαλούσας Περιφέρειας. Συναφώς προτάθηκε στην ΕΔΕΑ η επιβολή κατ’ αποκοπή δημοσιονομικής διόρθωσης ποσοστού 25% στο σύνολο των δηλωθεισών δαπανών των ετών 2015 (24.968,87€) και 2016 (488.159,30€), αφαιρουμένων των αναλογικών μη επιλέξιμων δαπανών που αποτυπώνονται σε άλλα σημεία της έκθεσης (488.159,30€ - 3.244,86€ - 950,74€ - 7.057,83€), ήτοι ποσά 6.242,22€ και 119.226,47€, αντίστοιχα (εύρημα: πλημμελής σύναψη προγραμματικής σύμβασης), γ) Κεφάλαιο Δ.5 (Επαλήθευση δαπανών που έχουν δηλωθεί στην ΕΕ): διαπιστώθηκε (i) πλημμελής τήρηση των κανόνων δημοσιότητας της διαδικασίας δημοπράτησης του έργου αναβάθμισης των υφιστάμενων εγκαταστάσεων του μεθοριακού σταθμού Κρυσταλλοπηγής (μη αναφορά της πηγής συγχρηματοδότησης στην περίληψη της οικείας διακήρυξης, ούτε περιλήφθηκε έμβλημα της ΕΕ και του προγράμματος). Ως εκ τούτου προτάθηκε αρχικώς η κατ’ αποκοπή δημοσιονομική διόρθωση ποσοστού 10% στο σύνολο των ποσών που δηλώθηκαν στην ΕΕ και αφορούν στην κατηγορία “Investment Infrastructure”, για τα έτη 2015-2016, αφαιρουμένων των (αναλογικών) μη επιλέξιμων δαπανών, ήτοι ποσό 2.496,89€ για το έτος 2015 (24·968,87€ Χ 10%) και 45.906,17€ για το έτος 2016 (470.315,10€ - 7.057,83€ -950,74€ - 3.244,86€ = 459.061,67€ X 10%), (ii) μη ορθή σύνταξη του προϋπολογισμού της μελέτης από την Αναπτυξιακή Δυτικής Μακεδονίας ΑΕ στο πλαίσιο των υποχρεώσεών της από την ως άνω προγραμματική σύμβαση (εφαρμογή εσφαλμένων τιμών μονάδας), από την οποία προέκυψε επιβάρυνση του έργου και μη επιλέξιμες δαπάνες ποσού 7.107,87€, το οποίο πρότεινε προς δημοσιονομική διόρθωση στην ΕΔΕΑ, (iii) μη επιλέξιμες δαπάνες λόγω εσφαλμένων επιμετρητικών στοιχείων, ήτοι λόγω λανθασμένου υπολογισμού ποσοτήτων των χρωματισμών των εσωτερικών επιφανειών (ύψος εσωτερικών βαφών 3,50ιώ αντί του ορθούν 3,13m), που αντιστοιχεί σε δημοσιονομική διόρθωση ποσού 950,74€.

12. Ακολούθησε η 763η Συνεδρίαση (Θέμα 1°) της 13ης Μαρτίου 2018 της ΕΔΕΑ, με τα Πρακτικά της οποίας οριστικοποιήθηκαν τα αποτελέσματα του ανωτέρω ελέγχου, με τη διαφοροποίηση σε σύγκριση με την έκθεση προσωρινών αποτελεσμάτων ότι το ποσοστό της κατ’ αποκοπή δημοσιονομικής διόρθωσης μειώθηκε από 10% σε 5% και τα προτεινόμενα ποσά δημοσιονομικής διόρθωσης οριστικοποιήθηκαν σε 1.248,44€ (24.968,87€ X 5%) για το έτος 2015 και σε 22.953,08€ (470.315,10€ - 7.057,83€ - 950,74€ - 3.244,86€ = 459.061,67 X 5%) για το έτος 2016 (κατηγορία “ Investment Infrastructure”). Πέραν των ποσών αυτών, τα οποία προτείνονται για δημοσιονομική διόρθωση, τηρουμένου του κανόνα περί μη σώρευσης, στην εγκριθείσα κατά τα ανωτέρω έκθεση οριστικών αποτελεσμάτων ελέγχου περιέχονται και τα εξής ποσά που αντιστοιχούν σε ευρήματα της έκθεσης προσωρινών αποτελεσμάτων που προπαρατέθηκαν: α) ποσά 6.242,22 ευρώ και 119.226,47 ευρώ) για το «ουσιαστικό» εύρημα με τίτλο «Πλημμελής σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης», β) ποσό 7.057,83 ευρώ για το «ουσιαστικό» εύρημα με τίτλο «Μη ορθή σύνταξη προϋπολογισμού μελέτης», γ) ποσό 950,74 ευρώ για το ουσιαστικό εύρημα «Μη επιλέξιμες δαπάνες λόγω εσφαλμένων επιμετρητικών στοιχείων». Σημειωτέον ότι ως προς το ουσιαστικό εύρημα «Μη επιλέξιμες δαπάνες στην κατηγορία “ Investment Infrastructure”» δεν περιλαμβάνεται πρόταση για επιβολή δημοσιονομικής διόρθωσης δοθέντος ότι το ποσό των 3.244,86 ευρώ που είχε «εκ παραδρομής πιστοποιηθεί», τακτοποιήθηκε συμψηφιστικά με την έκδοση του οικείου πιστοποιητικού. Συνακόλουθα, το συνολικό προτεινόμενο με την εν λόγο) έκθεση ποσό δημοσιονομικής διόρθωσης ανήλθε σε 133.477,26 ευρώ.

13. Στη συνέχεια, κοινοποιήθηκε στην εκκαλούσα το εκδοθέν από την Ειδική Υπηρεσία Αρχή Πιστοποίησης 57247/Α.Π. 1832/29.5.2018 έγγραφο που φέρει τον τίτλο «Χρεωστικό σημείωμα έργου Cross Border Infrastructural Project (C.Β.Ι.Ρ.)», κατ’ επίκληση του άρθρου 8 της 37315/ΕΥΘΥ715/3.9.2013 ΚΥΑ και 6 της 2379/0052/30.1.2013 ΚΥΑ, στο οποίο αναφέρεται, επί λέξει, ότι «[σ]ύμφωνα με την Έκθεση Οριστικών Αποτελεσμάτων Ελέγχου της ΕΔΕΑ με αρ. πρωτ. 1091/16.3.2018 επιβλήθηκε στις δηλωθείσες δαπάνες του Έλληνα Επικεφαλής Εταίρου “Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας” δημοσιονομική διόρθωση για μη επιλέξιμο ποσό, συνολικού ύψους 180.667,19 € (δημόσια δαπάνη). (...) Συγκεκριμένα το συνολικό ποσό της δημοσιονομικής διόρθωσης αναλύεται ως εξής: Συνολικό ποσό δημοσιονομικής διόρθωσης 180.667,19€ Κοινοτική συνδρομή δημοσιονομικής διόρθωσης 135.500,39€ Εθνική συμμετοχή δημοσιονομικής διόρθωσης 45.166,80€. (...) Με δεδομένο ότι μετά την οριστικοποίηση της έκθεσης ελέγχου και την καταχώριση στο ΟΠΣ από την αρμόδια ΕΥΔ των αντίστοιχων Δελτίων Διόρθωσης το ποσό της αχρεωστήτως καταβληθείσας κοινοτικής συνδρομής επεστράφη στην ΕΕ, το ποσό αυτό πρέπει να επιστραφεί στο λογαριασμό του Ε.Π. (...). [Π]αρακαλούμε όπως επιστρέφετε το ποσό της αναλογούσας κοινοτικής συνδρομής της ανωτέρω διόρθωσης που αντιστοιχεί σε 135.500,19€ στον λογαριασμό του προγράμματος Διασυνοριακής Συνεργασίας ΙΡΑ “Ελλάδα-Αλβανία” 2007-2014 (...)».

14. Σε συνέχεια των ανωτέρω, εκδόθηκε αρχικώς από την Ειδική Υπηρεσία Αρχή Πιστοποίησης το .../Λ.Π..../23.7.2018 έγγραφο με τον τίτλο «Ανεκτέλεστο Χρεωστικό Σημείωμα», με το οποίο ενημερώνεται η ΕΔΕΛ ότι δεν έχει κινηθεί η διαδικασία επιστροφής του ποσού της ευρωπαϊκής συνδρομής από την εκκαλούσα, κατόπιν δε η ήδη προσβαλλόμενη 3130/29.10.2018 απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης, με την οποία επιβλήθηκε σε βάρος της εκκαλούσας δημοσιονομική διόρθωση συνολικού ποσού 180.667,19 ευρώ, που επιμερίζεται, αφενός μεν, σε ποσό 135.500,39 ευρώ που προέρχεται από το ΕΤΠΑ και 45.166,80 που προέρχεται από εθνικούς πόρους. Με την προσβαλλόμενη απόφαση επιβλήθηκε σε βάρος της εκκαλούσας η ανάκτηση, ως αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντος, του συνολικού ποσού των 180.667,19 ευρώ, με την επί λέξει αιτιολογία ότι «Η δημοσιονομική διόρθωση του ως άνω ποσού όπως αναλυτικά τεκμηριώνεται στο σημείο Δ.5 της έκθεσης ελέγχου επιβάλλεται λόγω πλημμελούς σύναψης προγραμματικής σύμβασης».

15. Ήδη η εκκαλούσα προβάλλει, μεταξύ άλλων, ότι η αιτιολογία της προσβαλλόμενης απόφασης, με βάση όσα εκτίθενται στο σώμα της, όπως συμπληρώνονται από τα λοιπά στοιχεία του φακέλου, είναι πλημμελής, καθότι δεν είναι ειδική, πλήρης και επαρκής, προεχόντως διότι δεν προκύπτει από αυτήν με τη δέουσα ασφάλεια η νομική και ιστορική αιτία που στηρίζει και δικαιολογεί την έκδοσή της. Κατά την εκκαλούσα, δεν καθίσταται σαφές από πού συνάγεται το συνολικό ποσό της δημοσιονομικής διόρθωσης, δοθέντος ότι εάν συναθροιστούν τα επιμέρους ποσά της έκθεσης οριστικών αποτελεσμάτων ελέγχου της ΕΔΕΛ δεν προκύπτει το ποσό των 180.667,19 ευρώ, ενώ επίσης στο σημείο Δ.5 της ίδιας έκθεσης ουδεμία μνεία γίνεται περί «πλημμελούς σύναψης προγραμματικής σύμβασης», όπως ρητώς διαλαμβάνει η προσβαλλομένη στο στοιχ. ε' αυτής. Και ναι μεν στο σημείο Δ.2 της έκθεσης γίνεται μνεία σε εύρημα με τον τίτλο «Πλημμελής σύναψη προγραμματικής σύμβασης», πλην και υπό την εκδοχή ότι εκ παραδρομής αναφέρεται το σημείο Δ.5 της έκθεσης στο σώμα της προσβαλλομένης, εντούτοις το επιβαλλόμενο με αυτήν ποσό δημοσιονομικής διόρθωσης (180.667,19 ευρώ) δεν εναρμονίζεται με το σύνολο του ποσού που προτείνεται με την έκθεση προς δημοσιονομική διόρθωση και ανέρχεται σε 125.468,69 ευρώ (119.226,47€+ 6.242,22€), με συνέπεια να μην καθίσταται σαφές τελικώς για ποια ακριβώς αιτία επιβάλλεται η επίδικη δημοσιονομική διόρθωση. Συναφώς, είναι ανέφικτος, λόγω της ως άνω έλλειψης αιτιολόγησης ακόμα και της ουσιώδους αυτής απόκλισης των ποσών που προτείνονται με την έκθεση ελέγχου με αυτά που επιβάλλονται με την προσβαλλομένη, ο έλεγχος επαλήθευσης του ποσού στο οποίο αντιστοιχεί η επίδικη ανάκτηση.

16. Το Δικαστήριο παρατηρεί ότι στο σώμα της προσβαλλόμενης απόφασης και δη στο κυρίως μέρος αυτής (υπό στοιχ. ε') αναφέρεται ότι η ανάκτηση του ποσού των 180.667,19 ευρώ) «τεκμηριώνεται στο σημείο Δ.5 της έκθεσης ελέγχου», με την πρόσθετη επισήμανση ότι «επιβάλλεται λόγω πλημμελούς σύναψης προγραμματικής σύμβασης». Σημειώνεται ότι η αιτιολογία για την επιβολή δημοσιονομικής διόρθωσης λόγω πλημμελειών ως προς τη σύναψη της από 2.8.2013 προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της εκκαλούσας, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας και της Αναπτυξιακής Κοζάνης ΑΕ, ναι μεν περιέχεται στο σημείο Δ.2 της έκθεσης οριστικών αποτελεσμάτων ελέγχου της ΕΔΕΑ, όπου μάλιστα αναπτύσσονται οι διαπιστώσεις του ελέγχου, πλην ουδόλως εξηγείται στην προπαρασκευαστική της προσβαλλομένης πράξη με τίτλο «Χρεωστικό σημείωμα έργου» της Ειδικής Υπηρεσίας Αρχή Πιστοποίησης, πώς προέκυψε το εν λόγω ποσό για το οποίο επιβλήθηκε η ένδικη δημοσιονομική διόρθωση, σε ποια ευρήματα του ελέγχου αντιστοιχεί και για ποιο λόγο αυτό αποκλίνει ουσιωδώς από το ποσό που προτείνεται με την ανωτέρω έκθεση. Ειδικότερα, δεν προκύπτουν τα αριθμητικά δεδομένα βάσει των οποίων το ποσό της ανάκτησης προσδιορίστηκε από την ανωτέρω Ειδική Υπηρεσία σε 180.667,19 ευρώ, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η επαλήθευση της ορθότητάς του, ενώ τα διαλαμβανόμενα στο «Χρεωστικό σημείωμα» περί εφαρμογής των άρθρων 6 και 8 των ΚΥΑ 2379/0052/30.10.2013 και 37315/ΕΥΘΥ715/3.9.2013 που ρυθμίζουν το σύστημα δημοσιονομικόν διορθώσεων επί προγραμμάτων «Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας», όπως εν προκειμένω, παρίστανται ασαφή και αόριστα, καθώς δεν αιτιολογούν την αύξηση (κατά 47.189,93 ευρώ) του ποσού της δημοσιονομικής διόρθωσης σε σχέση με το συνολικό προτεινόμενο με την ως άνω έκθεση της ΕΔΕΑ. Άλλωστε η Αρχή Πιστοποίησης, στην οποία κοινοποιήθηκε η ως άνω έκθεση, ναι μεν «μεριμνά ώστε αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντα ποσά να ανακτώνται από τον κύριο δικαιούχο» (άρθρο 6 παρ. 1.1. της ΚΥΑ 2379/2013), πλην δεν έχει βάσει του ισχύοντος κατά τον κρίσιμο χρόνο νομικού πλαισίου, οποιαδήποτε αρμοδιότητα για αυτόνομη αύξηση του ποσού της δημοσιονομικής διόρθωσης που έχει προκόψει από διενεργηθέντα έλεγχο της ΕΔΕΑ και μάλιστα χωρίς οιανδήποτε αιτιολογία. Ως εκ τούτου, με βάση τα γενόμενα δεκτά στη σκέψη 7, η προσβαλλόμενη απόφαση παρίσταται μη νομίμους αιτιολογημένη, διότι ούτε στο σώμα της ούτε στα λοιπά στοιχεία του φακέλου διευκρινίζεται επαρκώς και με σαφήνεια το αιτιολογικό της έρεισμα. Η έλλειψη δε αυτή, όπως βασίμως προβάλλεται με την έφεση, δεν επιτρέπει στην εκκαλούσα να ασκήσει λυσιτελώς τα δικαιώματα άμυνάς της ούτε στο παρόν Δικαστήριο να ασκήσει πλήρως τον έλεγχό του.

17. Κατ’ ακολουθίαν αυτών, πρέπει η ένδικη έφεση να γίνει δεκτή, παρελκούσης της εξέτασης των λοιπών προβαλλόμενων με αυτή λόγων και, κατ’ εκτίμηση των περιστάσεων, το Ελληνικό Δημόσιο πρέπει να απαλλαγεί από τα δικαστικά έξοδα της εκκαλούσας (βλ. ήδη άρθρο 314 παρ. 3 του ν. 4700/2020).

Για τους λόγους αυτούς

Δέχεται την έφεση.

Ακυρώνει την 3130/29.10.2018 απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης και ανάκτησης του Υφυπουργού Οικονομικών.

Απαλλάσσει το Ελληνικό Δημόσιο από τα δικαστικά έξοδα.

Κρίθηκε και αποφασίστηκε μέσω τηλεδιάσκεψης στις 12 Δεκεμβρίου 2023.

Η ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΥΣΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΠΑΡΕΔΡΟΣ

ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΤΑΛΑΧΑΝΗΣ

Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΠΕΛΑΓΙΑ ΚΡΗΤΙΚΟΥ