ΤΡΑΠΕΖΑ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ «ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ»

ΣτΕ 1568/2024

Αίτηση αναίρεσης - Κλάδευση δένδρου - Αστική ευθύνη ΟΤΑ - Ψυχική οδύνη - Προϋποθέσεις παραδεκτού αναίρεσης σε περίπτωση που πρόκειται για διαφορά με χρηματικό αντικείμενο -.

Για την άρση του απαραδέκτου πρέπει να προβάλλεται ειδικά και συγκεκριμένα ότι τίθεται συγκεκριμένο νομικό ζήτημα, δηλαδή ζήτημα ερμηνείας διάταξης νόμου ή γενικής αρχής του ουσιαστικού ή δικονομικού δικαίου, κρίσιμο για την επίλυση της ενώπιον του Δικαστηρίου αγομένης διαφοράς, επί του οποίου είτε δεν υπάρχει νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, είτε οι σχετικές κρίσεις και παραδοχές της προσβαλλόμενης απόφασης έρχονται σε αντίθεση προς νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ή άλλου ανωτάτου δικαστηρίου ή προς ανέκκλητη απόφαση διοικητικού δικαστηρίου. Εάν τεκμηριωθεί, η αίτηση είναι παραδεκτή και ερευνάται μόνο κατά το μέρος και ως προς τους λόγους που αφορούν το συγκεκριμένο νομικό ζήτημα. Επί πλειόνων αναιρεσειόντων ή αναιρεσιβλήτων, για τον προσδιορισμό του ύψους του χρηματικού αντικειμένου της διαφοράς λαμβάνεται υπόψη το ύψος του χρηματικού ποσού που αντιστοιχεί σε καθέναν από αυτούς χωρίς να ασκεί επιρροή η προβολή ισχυρισμών κατά την παρ. 3 του άρθρου 53 π.δ 18/1989. Προϋποθέσεις αστικής ευθύνης ΟΤΑ σύμφωνα με τα άρθρα 105-106 ΕισΝΑΚ. Παραδεκτή η αναίρεση καθώς τίθεται νομικό ζήτημα για το οποίο δεν υφίσταται νομολογία του ΣτΕ. Ο Δήμος, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του για τη συντήρηση και την ασφαλή χρησιμοποίηση από τους ιδιώτες των κοινόχρηστων χώρων που βρίσκονται εντός των διοικητικών ορίων του (οδοί, πλατείες κ.λπ.), έχει την υποχρέωση να φροντίζει και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την ασφαλή κοπή των κλαδιών των δένδρων, τα οποία είτε βρίσκονται σε κοινόχρηστο χώρο είτε βρίσκονται σε ιδιωτικό χώρο και τα κλαδιά τους εκτείνονται σε κοινόχρηστο χώρο, εφόσον τίθεται σε κίνδυνο η ζωή, η σωματική ακεραιότητα ή/και η περιουσία των ιδιωτών που χρησιμοποιούν τον κοινόχρηστο αυτό χώρο. Επομένως, για κάθε παράνομη πράξη ή παράλειψη των οργάνων του Δήμου ιδρύεται ευθύνη του Δήμου κατά τα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ προς αποκατάσταση της ζημίας. Άτυπο συνεργείο. Νόμιμη η κρίση του ΔΕφ. Απορρίπτει αίτηση αναίρεσης κατά της με αριθμό 204/2021 απόφασης του ΤριμΔΕφΘεσ.

(Η απόφαση δημοσιεύεται επιμελεία των δικηγόρων Θεσσαλονίκης Αντωνίου Μικροπανδρεμένου και Γεωργίου Κωνσταντινίδη)

Αριθμός 1568/2024

ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ Α΄

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 6 Ιουνίου 2022, με την εξής σύνθεση: Σπυριδούλα Χρυσικοπούλου, Αντιπρόεδρος, Πρόεδρος του Α΄ Τμήματος, Νικόλαος Σκαρβέλης, Άννα Μπόνου, Σύμβουλοι, Χαράλαμπος Κομνηνός, Μαρία Δρίβα, Πάρεδροι. Γραμματέας η Βασιλική Κατσιώνη.

Για να δικάσει την από 6 Μαΐου 2021 αίτηση:

του Δήμου ………………., ο οποίος παρέστη με τον δικηγόρο Ηλία Αμαξόπουλο (Α.Μ. 271 Δ.Σ. Σερρών), που τον διόρισε με απόφαση της Οικονομικής του Επιτροπής και ο οποίος κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς του,

κατά των: 1. ………………………………… , 2. ……………………………, 3. ………………………. 4. …………………… 5. ………………………………, …………………. οι οποίοι παρέστησαν με τον δικηγόρο Αντώνιο Μικροπανδρεμένο (Α.Μ. 6216 Δ.Σ. Θεσσαλονίκης), που τον διόρισαν με πληρεξούσιο και ο οποίος κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς του και 6. ………………………… του ……………….., κατοίκου Σερρών ……………………., ο οποίος δεν παρέστη.

Με την αίτηση αυτή ο αναιρεσείων Δήμος επιδιώκει να αναιρεθεί η υπ’ αριθμ. 204/2021 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης.

Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως της εισηγήτριας, Παρέδρου Μαρίας Δρίβα.

Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου

κ α ι

Α φ ο ύ μ ε λ έ τ η σ ε τ α σ χ ε τ ι κ ά έ γ γ ρ α φ α

Σ κ έ φ θ η κ ε κ α τ ά τ ο ν Ν ό μ ο

1. Επειδή, για την άσκηση της κρινόμενης αίτησης δεν απαιτείται κατά νόμον καταβολή παραβόλου (άρθρο 276 παρ. 1 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, ο οποίος κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 3463/2006, Α΄ 114).

2. Επειδή, με την αίτηση αυτή ζητείται η αναίρεση της 204/2021 απόφασης του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης. Με την απόφαση αυτή έγινε δεκτή έφεση των πέντε πρώτων αναιρεσιβλήτων κατά της 373/2018 απόφασης του Διοικητικού Πρωτοδικείου Σερρών, καθώς και η πρόσθετη παρέμβαση υπέρ των αναιρεσιβλήτων αυτών που είχε ασκήσει ο έκτος αναιρεσίβλητος ενώπιον του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου, ακολούθως δε, εξαφανίστηκε η πρωτόδικη απόφαση και δικάσθηκε και έγινε εν μέρει δεκτή η από 20.3.2015 αγωγή (με αριθ. κατάθ.: ΑΓ……./……….2015), την οποία είχαν ασκήσει οι πέντε πρώτοι αναιρεσίβλητοι με βάση τις διατάξεις των άρθρων 105 και 106 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (Εισ.Ν.Α.Κ.). Με την αγωγή αυτή οι ανωτέρω είχαν ζητήσει τα αναφερόμενα σε αυτήν ποσά ως αποζημίωση και ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης, που υπέστησαν από τον θάνατο του ……………… (συζύγου της πρώτης αναιρεσίβλητης, πατέρα της δεύτερης και τέταρτης αναιρεσίβλητης και παππού της τρίτης και του πέμπτου από τους αναιρεσιβλήτους) εξαιτίας των παράνομων, κατά τους ισχυρισμούς τους, πράξεων και παραλείψεων των οργάνων του αναιρεσείοντος Δήμου ……………… κατά την εκτέλεση εργασιών κοπής κλαδιών δένδρου. Με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση ο αναιρεσείων Δήμος υποχρεώθηκε να καταβάλει, νομιμοτόκως από την επίδοση της αγωγής έως την εξόφληση, στην πρώτη αναιρεσίβλητη το ποσό των 50.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης και το ποσό των 1.150 ευρώ ως αποζημίωση (συνολικά 51.150 ευρώ), σε καθεμιά από τις δεύτερη και τέταρτη αναιρεσίβλητες το ποσό των 30.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης και στην τρίτη αναιρεσίβλητη και στον πέμπτο αναιρεσίβλητο, αντίστοιχα, το ποσό των 10.000 και 15.000 ευρώ για την ίδια αιτία.

3. Επειδή, σύμφωνα με τις διατάξεις των παρ. 3 και 4 του άρθρου 53 του π.δ. 18/1989 (Α΄ 8), όπως οι παράγραφοι αυτές αντικαταστάθηκαν από το άρθρο 12 παρ. 1 του ν. 3900/2010 (Α΄ 213) και, περαιτέρω, η παρ. 3 συμπληρώθηκε με το άρθρο 15 παρ. 2 του ν. 4446/2016 (Α΄ 240), αν πρόκειται για διαφορά με χρηματικό αντικείμενο τουλάχιστον 40.000 ευρώ, για το παραδεκτό της αίτησης αναιρέσεως απαιτείται η προβολή ισχυρισμών με το περιεχόμενο που επιβάλλει η παρ. 3. Στην περίπτωση αυτή ο αναιρεσείων βαρύνεται δικονομικώς με την υποχρέωση, επί ποινή ολικού ή μερικού απαραδέκτου της αίτησής του, να τεκμηριώσει με ειδικούς και συγκεκριμένους ισχυρισμούς που περιλαμβάνει στο εισαγωγικό δικόγραφο ότι με καθέναν από τους προβαλλόμενους λόγους τίθεται συγκεκριμένο νομικό ζήτημα, δηλαδή ζήτημα ερμηνείας διάταξης νόμου ή γενικής αρχής του ουσιαστικού ή δικονομικού δικαίου, κρίσιμο για την επίλυση της ενώπιον του Δικαστηρίου αγομένης διαφοράς, επί του οποίου είτε δεν υπάρχει νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, είτε οι σχετικές κρίσεις και παραδοχές της προσβαλλόμενης απόφασης έρχονται σε αντίθεση προς νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ή άλλου ανωτάτου δικαστηρίου ή προς ανέκκλητη απόφαση διοικητικού δικαστηρίου (Σ.τ.Ε. 679/2021, 456/2020, 2185/2019). H έλλειψη νομολογίας ή η αντίθεση προς αυτή δεν πρέπει να αναφέρεται σε ζητήματα αιτιολογίας συνδεόμενα με το πραγματικό της κρινόμενης υπόθεσης αλλά πρέπει να αφορά αποκλειστικά την ερμηνεία διάταξης νόμου ή γενικής αρχής δυναμένης να έχει γενικότερη εφαρμογή, ανεξαρτήτως εάν η ερμηνεία αυτή διατυπώνεται στη μείζονα ή στην ελάσσονα πρόταση του δικανικού συλλογισμού της αναιρεσιβαλλόμενης απόφασης και των λοιπών αποφάσεων προς τις οποίες προβάλλεται ότι υφίσταται αντίθεση (Σ.τ.Ε. 1441/2021, 456/2020, 2185/2019). Ενόψει αυτών, λόγοι αναιρέσεως με τους οποίους αμφισβητείται η επάρκεια της αιτιολογίας της αναιρεσιβαλλομένης απόφασης σε σχέση με τα πραγματικά περιστατικά που δέχτηκε το δικαστήριο της ουσίας δεν θέτουν νομικό ζήτημα υπό την ως άνω έννοια, καθώς δεν αφορούν ερμηνεία διάταξης νόμου ή γενικής αρχής δυναμένης να έχει γενικότερη εφαρμογή, το θέτουν, όμως, εκείνοι που αναφέρονται στον νομικό χαρακτηρισμό των πραγματικών περιστατικών που το δικαστήριο αυτό δέχθηκε ανελέγκτως. Και αυτό διότι η επίλυση ενός τέτοιου ζητήματος μπορεί να δημιουργήσει νομολογιακό προηγούμενο με κατευθυντήρια λειτουργία ή γενικότερη εφαρμογή κατά την επίλυση άλλων διαφορών. Οπότε, σε μία τέτοια περίπτωση, νομολογία θεωρείται ότι υπάρχει μόνον όταν έχει επιλυθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας υπόθεση υπό τα ίδια ή ουσιωδώς παρεμφερή πραγματικά περιστατικά, διότι μόνον τότε μπορεί να θεωρηθεί ότι πρόκειται για το ίδιο νομικό ζήτημα (Σ.τ.Ε. 1972/2021 7μ., 908/2022, 160/2020). Ομοίως, σε περίπτωση εφαρμογής από τα δικαστήρια της ουσίας αόριστων νομικών εννοιών με υπαγωγή σε αυτές των πραγματικών δεδομένων της κάθε υπόθεσης, ζήτημα νομολογιακού προηγούμενου μπορεί να τεθεί μόνον εφόσον το οικείο δικαστήριο (Συμβούλιο της Επικρατείας ή άλλο ανώτατο δικαστήριο ή διοικητικό δικαστήριο) έχει αποφανθεί σε υπόθεση με όμοια ή παρεμφερή νομικά και πραγματικά γεγονότα, διότι τότε και μόνον μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει επιλυθεί από το οικείο κατά περίπτωση δικαστήριο το ίδιο νομικό ζήτημα (βλ. Σ.τ.Ε. 1972/2021 7μ., 908/2022, 160/2020, 1207/2019). Εξάλλου, εάν τεκμηριωθεί η αντίθεση της προσβαλλόμενης απόφασης προς τις σχετικές δικαστικές αποφάσεις ή η έλλειψη νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας, η αίτηση είναι παραδεκτή και ερευνάται μόνο κατά το μέρος και ως προς τους λόγους που αφορούν το συγκεκριμένο νομικό ζήτημα για το οποίο είτε υπάρχει αντίθεση της προσβαλλόμενης απόφασης προς τις σχετικές δικαστικές αποφάσεις είτε υπάρχει έλλειψη νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας (Σ.τ.Ε. 1972/2021 7μ., 160/2020). Τέλος, επί πλειόνων αναιρεσειόντων ή αναιρεσιβλήτων, για τον προσδιορισμό του ύψους του χρηματικού αντικειμένου της διαφοράς λαμβάνεται υπόψη το ύψος του χρηματικού ποσού που αντιστοιχεί σε καθέναν από αυτούς (Σ.τ.Ε. 594/2021, 372/2021).

4. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση από την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση και τα λοιπά διαδικαστικά έγγραφα προκύπτουν τα εξής: Ο …………………., γεννηθείς το 1939, περί τα τέλη του 2013 απευθύνθηκε επανειλημμένως προφορικά στον ………………………….., με τον οποίο συνδεόταν με χρόνια και στενή φιλική σχέση, εθελοντή, κατά τους αγωγικούς ισχυρισμούς, στην Υπηρεσία Πρασίνου του Δήμου …………………, ζητώντας του να κινήσει τις νόμιμες διαδικασίες προκειμένου ο Δήμος να επιληφθεί του προβλήματος που αντιμετώπιζε η κόρη του ………………….. από ένα δένδρο (πεύκο), ύψους 10-15 μέτρων, που βρισκόταν ανάμεσα στην οικοδομή που αυτή κατοικούσε και την παρακείμενη οδό στην περιοχή των εργατικών κατοικιών της οδού ……………………. Συγκεκριμένα, κατά τα εκτιθέμενα στο δικόγραφο της αγωγής, η ανάπτυξη του δένδρου μέσω των διακλαδώσεών του ήταν τόσο μεγάλη ώστε είχε καταστεί επικίνδυνη για το κτίριο, καθώς από το μέγεθος των κλαδιών ήταν δυνατόν να προκληθούν φθορές και βλάβες στην οικοδομή, υπήρχε κίνδυνος από την πτώση κλαδιών σε διερχόμενα αυτοκίνητα και περαστικούς, ενώ το δένδρο απέκλειε εντελώς τη θέα της κατοικίας της ανωτέρω. Την Παρασκευή 17.1.2014 ο ………………….. ενημερώθηκε τηλεφωνικά από τον ……………………… ότι την επομένη, 18.1.2014 ημέρα Σάββατο, θα ερχόταν η τεχνική υπηρεσία του Δήμου με τον κατά δήλωση του ………………….. «υπεύθυνο» για το κλάδεμα των δένδρων και Αντιδήμαρχο Πρασίνου και Καθαριότητας …………………., που ήταν εκλεγμένος δημοτικός σύμβουλος του Δήμου ………... Στις 18.1.2014 το πρωί έφτασε στον χώρο όχημα με το διακριτικό «Τεχνική Υπηρεσία Δήμου ………….» (ο Δήμος …………….. συνενώθηκε από το 2010 με το Δήμο ………….. στα πλαίσια του σχεδίου «Καλλικράτη») με συνεργείο που αποτελούνταν από δύο άτομα, τον …………………… και τον ……………, οι οποίοι ανήλθαν με το ανυψωτικό μηχάνημα προκειμένου να ξεκινήσουν το κλάδεμα του δένδρου με αλυσοπρίονο, επισημαίνοντας στον ………………. ότι θα χρειαστεί αυτός να παραμείνει στο σημείο ώστε να απωθεί τους περαστικούς, ή αυτούς που άφηναν τα αυτοκίνητά τους, καθώς σε κοντινή απόσταση υπήρχε δημοτική οδός, χώροι στάθμευσης και πεζοδρόμιο. Ο ………………. δεν φορούσε προστατευτικό κράνος, ενώ στο σημείο δεν είχε τοποθετηθεί σήμανση που να προειδοποιεί για την εκτέλεση των εργασιών, ούτε είχε γίνει περίφραξη του χώρου με δίχτυ ή κορδέλες, κατά τη διάρκεια δε του κλαδέματος τα κομμένα κλαδιά προσγειώνονταν με σφοδρότητα στο έδαφος. Ενόσω οι εργασίες συνεχίζονταν, ο εγγονός του ……………….. βγήκε από την κατοικία του λόγω του εκκωφαντικού θορύβου και προσπάθησε να προσεγγίσει τον παππού του, ο οποίος όμως τον παρότρυνε να μην πλησιάσει προκειμένου να είναι ασφαλής. Κάποια στιγμή, ενώ ήδη είχαν στοιβαχτεί στο έδαφος περιμετρικά πολλά κλαδιά και ενώ το αλυσοπρίονο σταμάτησε να λειτουργεί, ο ………………… πλησίασε κοντά στο δένδρο. Τη στιγμή εκείνη, χωρίς προειδοποίηση, τέθηκε το αλυσοπρίονο πάλι σε λειτουργία με αποτέλεσμα να κοπεί ένα μεγάλο και βαρύ κλαδί, το οποίο με σφοδρότητα έπεσε στο κεφάλι του ανωτέρω, τραυματίζοντάς τον μπροστά στα μάτια του ανήλικου εγγονού του. Ο …………………. διεκομίσθη στο Γενικό Νοσοκομείο ………………., εισήχθη στη Β΄ Χειρουργική Κλινική, όπου διαγνώστηκε κάταγμα θόλου του κρανίου και βαρύτατη κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Εξαιτίας της βαρύτητας της κατάστασής του διεκομίσθη την ίδια ημέρα στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης ΑΧΕΠΑ, όπου εισήχθη στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Αναισθησιολογικού (Μ.E.Θ.Α.) ως πολυτραυματίας ύστερα από πτώση ξένου σώματος στο κεφάλι του, υποβλήθηκε σε κρανιεκτομία, αμφιβρεγματικά και αφαίρεση επισκληριδίου αιματώματος και διασωληνώθηκε όντας ήδη σε κωματώδη κατάσταση. Από τις 18.1.2014 οπότε ο θανών εισήχθη στη Μ.Ε.Θ.Α. μέχρι τις 17.2.2014 βρισκόταν σε καταστολή με πολύ μικρή βελτίωση. Όμως, στις 17.2.2014 εμφάνισε κλινική επιδείνωση οφειλόμενη σε βαρεία αναπνευστική ανεπάρκεια και στις 21.2.2014 εξέπνευσε εντός της Νευροχειρουργικής Κλινικής του ΑΧΕΠΑ με αιτία θανάτου την βαρεία καρδιοαναπνευστική ανεπάρκεια εξαιτίας ενδοεγκεφαλικής αιμορραγίας που οφειλόταν σε βαρεία κρανιοεγκεφαλική κάκωση και εξαιτίας της συνεχόμενης κωματώδους κατάστασής του (σχετ. το από 21.2.2014 πιστοποιητικό θανάτου του Ιατρού …………….). Μετά τον θάνατο του ……………..η σύζυγός του κατέθεσε ενώπιον του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Σερρών την από 10.4.2014 μηνυτήρια αναφορά κατά του ……………. και παντός υπευθύνου του Δήμου Σερρών. Με το ΕΓ2-2014/166 κλητήριο θέσπισμα του Εισαγγελέα Πρωτοδικών Σερρών οι ……………………..κλήθηκαν να δικαστούν στις 8.1.2015 στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Σερρών ως υπαίτιοι ανθρωποκτονίας από αμέλεια και ειδικότερα του ότι «στις ……………….. στις 18.1.2014 από αμέλεια, ήτοι λόγω έλλειψης προσοχής την οποία όφειλαν κατά τις περιστάσεις και μπορούσαν να καταβάλλουν δεν προέβλεψαν το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη τους (ασυνείδητη αμέλεια) και προκάλεσαν το θάνατο άλλου. Συγκεκριμένα χρησιμοποιώντας ένα καλαθοφόρο όχημα και πριόνι έκοβαν κλαδιά ενός πεύκου που βρισκόταν στο πεζοδρόμιο της οδού …………….υ (ο δεύτερος κατόπιν εντολής του πρώτου) και πετούσαν τα κλαδιά στο έδαφος, χωρίς να φροντίσουν για την απομάκρυνση των περίοικων με αποτέλεσμα ένα κλαδί να χτυπήσει στο κεφάλι τον ……………….. και να του προκαλέσει σωματική βλάβη και ειδικότερα κάταγμα θόλου του κρανίου και βαρεία κανιοεγκεφαλική κάκωση, η οποία ως μόνη ενεργή αιτία επέφερε το θάνατό του». Με την 543/2018 απόφαση το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Σερρών καταδίκασε τον ……………. σε ποινή φυλάκισης τριών ετών για την πράξη της ανθρωποκτονίας από αμέλεια, ενώ έπαυσε την ποινική δίωξη για τον …………….. λόγω θανάτου του τελευταίου. Με την ένδικη με αριθ. κατάθ.: ΑΓ…./…………2015 αγωγή τους ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου Σερρών, την οποία άσκησαν από κοινού με τον ……………….., σύζυγο της δεύτερης αναιρεσίβλητης (…………………), οι πέντε πρώτοι αναιρεσίβλητοι υποστήριξαν ότι ο αναιρεσείων Δήμος, αν και αρμόδιος για τη συντήρηση, επίβλεψη και ασφαλή χρήση από πλευράς των πολιτών των χώρων όπου υπάρχουν δένδρα και ειδικότερα, αν και είχε ιδιαίτερη νομική υποχρέωση και αρμοδιότητα να προβαίνει σε κάθε αναγκαία ενέργεια και να λαμβάνει όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε να αποτρέπει την πτώση δένδρων ή κλαδιών προκειμένου να διασφαλίζεται η ακίνδυνη κίνηση πεζών και οχημάτων στους παρακείμενους των δένδρων χώρους, εντούτοις στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έλαβε κανένα προληπτικό μέτρο ασφαλείας που θα ήταν ικανό να οδηγήσει στην αποφυγή του θανατηφόρου ατυχήματος. Συγκεκριμένα, κατά τα προβαλλόμενα από τους ενάγοντες - αναιρεσιβλήτους, δεν υπήρξε εμφανής σήμανση του σημείου που εκτελούνταν οι εργασίες, ούτε χρήση προστατευτικών διχτύων και προστατευτικών κορδελών που θα προειδοποιούσαν τους περαστικούς για την εκτέλεση των εργασιών, αλλά ούτε υπήρχε στο χώρο κάτω από το δένδρο κάποιος υπάλληλος ως επιβλέπων, που θα έφερε προστατευτικό κράνος, θα απωθούσε τους διερχόμενους πεζούς και θα ρύθμιζε την κυκλοφορία πεζών και οχημάτων με τη χρήση ειδικών κώνων και φανών, προκειμένου να εκτελούνται οι εργασίες κοπής απερίσπαστα. Το ανωτέρω έργο, σύμφωνα με τους ενάγοντες, ενώ έπρεπε να ανατεθεί κατόπιν ανοιχτού διαγωνισμού σε εργολάβο που να διαθέτει ειδικό συνεργείο με ειδικότητα δενδροκηπουρού εναερίτη, εκτελέστηκε με μεγάλη προχειρότητα, χωρίς να ληφθούν τα δέοντα μέτρα ασφαλείας, αλλά και από προσωπικό που δεν είχε την κατάλληλη πιστοποίηση και εξειδίκευση για την εκτέλεση τέτοιου είδους εργασιών. Αποτέλεσμα της παράνομης, κατά τους ισχυρισμούς των εναγόντων - αναιρεσιβλήτων, παράλειψης των οργάνων του αναιρεσείοντος και ειδικότερα των υπεύθυνων της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου ……………να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας κατά τις εργασίες κοπής του δένδρου ήταν ο θανάσιμος τραυματισμός του συγγενούς τους …………………. Ενόψει αυτών, οι αναιρεσίβλητοι ζήτησαν αρχικώς με την αγωγή τους να υποχρεωθεί ο Δήμος ………….. με απόφαση που θα κηρυσσόταν προσωρινώς εκτελεστή να τους καταβάλει, με βάση τα άρθρα 105-106 του Εισ.Ν.Α.Κ. και 932 του Α.Κ., το συνολικό ποσό των 501.150,00 ευρώ, νομιμοτόκως από την ημέρα του ατυχήματος (18.1.2014), άλλως από την επίδοση της αγωγής. Ειδικότερα, η σύζυγος του ………………. ζήτησε να της καταβληθεί το ποσό των 121.150 ευρώ (1.150 ευρώ για δαπάνες κηδείας και 120.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης), καθεμία από τις κόρες του το ποσό των 100.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση, καθένα από τα εγγόνια του το ποσό των 80.000 ευρώ επίσης ως χρηματική ικανοποίηση και ο γαμπρός του το ποσό των 20.000 ευρώ για την ίδια αιτία. Όμως, με το κατατεθέν πριν από τη συζήτηση της υπόθεσης στο ακροατήριο από 11.10.2016 υπόμνημά τους το αίτημα της αγωγής περιορίστηκε στο συνολικό ποσό των 350.000 ευρώ (80.000 ευρώ για τη σύζυγο, 70.000 ευρώ για καθεμία από τις δύο κόρες, 57.500 ευρώ για καθένα από τα δύο εγγόνια και 15.000 ευρώ στον γαμπρό), περαιτέρω δε μετατράπηκε εν μέρει σε αναγνωριστικό, διατηρούμενο ως καταψηφιστικό για το ποσό των 50.000 για τη σύζυγο, των 42.500 για καθεμιά από τις κόρες, των 30.000 για καθένα από τα εγγόνια και των 5.000 ευρώ για τον γαμπρό. Για την απόδειξη των ισχυρισμών τους οι ενάγοντες - αναιρεσίβλητοι επικαλέσθηκαν και προσκόμισαν ενώπιον του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου τα αναλυτικά αναφερόμενα στην αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση στοιχεία, μεταξύ των οποίων: α) το 29748/18.6.2014 έγγραφο του Δημάρχου …………. ………… προς το Πταισματοδικείο Σερρών, στο πλαίσιο της διενεργηθείσας προκαταρκτικής εξέτασης· σύμφωνα με το έγγραφο αυτό «στην υπηρεσία πρασίνου το επίμαχο διάστημα και μέχρι σήμερα, δεν έχει ορισθεί αρμόδιος Αντιδήμαρχος, αλλά μόνο εντεταλμένος δημοτικός σύμβουλος, που ορίστηκε από τον Δήμαρχο …………… με την 27686/ 13.5.2013 απόφασή του και είναι ο κ. …………………., δημοτικός σύμβουλος …………….. Την 18.1.2014 δεν υπήρξε κανένα συνεργείο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου μας, το οποίο ανέλαβε το κλάδεμα δένδρου στην οδό Ολύμπου ... μου αναφέρθηκε ότι την συγκεκριμένη ημερομηνία ζητήθηκε από τον εντεταλμένο δημοτικό σύμβουλο κ. …………………. ένα υπηρεσιακό όχημα από το γραφείο κινήσεως, το οποίο διαθέτει ειδικό ανυψωτικό μηχάνημα. Ο κ. …………. ανταποκρινόμενος στην έκκληση συμπολίτη μας να κλαδευτεί κάποιο δένδρο, συνοδεία και με τη βοήθεια εθελοντών και λόγω έλλειψης ειδικού τεχνικού προσωπικού για το κλάδεμα δένδρου στην υπηρεσία πρασίνου, με το υπηρεσιακό όχημα μετέβη στην οδό …………… και προέβη στο κλάδεμα του δένδρου», β) το από 22.9.2014 υπόμνημα του ……………… προς τον Πταισματοδίκη Σερρών στο πλαίσιο της προαναφερθείσας προκαταρκτικής εξέτασης· στο έγγραφο αυτό ο ……………… αναφέρει ότι στο Δήμο ……………….. δεν υπήρχε ορισμένος Αντιδήμαρχος Πρασίνου, αλλά από 13.5.2013 ορίστηκε ο ίδιος ως εντεταλμένος δημοτικός σύμβουλος υπεύθυνος για θέματα πρασίνου, ότι στην υπηρεσία αυτή του Δήμου δεν υπήρχε εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, δηλαδή χειριστές των ειδικών μηχανημάτων (όπως το ανυψωτικό) και για το λόγο αυτό από την ημέρα που ανέλαβε την ευθύνη της υπηρεσίας αυτής αναγκάστηκε να λειτουργήσει με προσωπική εργασία ως εν ενεργεία χειριστής μηχανημάτων δημοσίας χρήσεως με τη βοήθεια εθελοντών για να προχωρήσουν στην υλοποίηση των αιτημάτων των δημοτών που χρόνια εκκρεμούσαν, γ) την με αριθμό 183/7.12.2015 ένορκη βεβαίωση-εξέταση της ………………………., που λήφθηκε σύμφωνα με το άρθρο 185 του Κ.Δ.Δ., ενώπιον του συμβολαιογράφου Σερρών ……………………. και στην οποία, όπως το περιεχόμενό της περιγράφεται στην αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, η ανωτέρω κατέθεσε, μεταξύ άλλων, ότι: «…κατοικεί μόνιμα στην περιοχή των εργατικών κατοικιών στις ………………στην οδό …………………. και είναι γειτόνισσα της κ. ………………………., κόρης του θανόντα… Στην περιοχή … υπάρχουν αρκετά δένδρα και μία με δύο φορές το χρόνο ο Δήμος περνάει από την περιοχή με συνεργεία και τα κλαδεύει. Σε απόσταση όμως δύο - τρία μέτρα από τα μπαλκόνια τους υπήρχε ένα αρκετά υψηλό πευκόδενδρο, ύψους 10 μέτρων ή παραπάνω, με το οποίο ο Δήμος δεν ασχολούνταν καθόλου, αλλά το οποίο προκαλούσε πολλά προβλήματα στους κατοίκους, καθώς έφτανε στα μπαλκόνια τους, λέρωνε τα σπίτια τους, τα κλαδιά του προκαλούσαν ζημίες και ήταν επικίνδυνο ακόμα και για τον κόσμο που περνούσε. Ο ………………ερχόταν πολύ συχνά στο σπίτι της κόρης του και είχε διαπιστώσει και ο ίδιος το πρόβλημα με το δένδρο. Μάλιστα το είχαν συζητήσει και μεταξύ τους αφού είχαν συχνές επαφές και τους ενημέρωσε ότι θα αναλάμβανε να μιλήσει σε ένα πολύ καλό του φίλο τον …………………, ο οποίος ήταν συνταξιούχος του Ι.Κ.Α. και εθελοντής στην υπηρεσία πρασίνου του Δήμου ……………., για να απευθυνθεί αυτός με τη σειρά του στο Δήμο σχετικά με το κλάδεμα του δένδρου. Πράγματι, την 18.1.2014 και ώρα 10.00 το πρωί περίπου, έφτασε στην περιοχή συνεργείο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου το οποίο αποτελούνταν μόνο από δύο άτομα και συγκεκριμένα τον κ…………….. και τον κ. ………………….., τον οποίο γνωρίζει και η ίδια, καθώς είναι εκλεγμένος δημοτικός σύμβουλος και ασχολείται με τα θέματα πρασίνου. … στο σημείο δεν είχαν τοποθετηθεί ταμπέλες, πινακίδες, κορδέλες, δίχτυα ή οποιοδήποτε άλλο προστατευτικό μέτρο, όπως συνήθως έβλεπε άλλες φορές όταν κλάδευαν τα δέντρα, ούτε και άτομα του Δήμου με ειδικές στολές και κράνη στο κεφάλι να βρίσκονται στο έδαφος και να διώχνουν τον κόσμο, ενώ όσες φορές είχε δει τους υπαλλήλους του Δήμου να κλαδεύουν τα δέντρα, πάντα έβαζαν ταμπέλες και κορδέλες γύρω από την περιοχή και υπήρχαν πάντα δύο άτομα στο έδαφος με ειδικά ρούχα και κράνη στο κεφάλι, τα οποία έδιωχναν τον κόσμο που προσπαθούσε να περάσει από το σημείο. Συγκεκριμένα μέσα στο προηγούμενο καλοκαίρι, είχε έρθει στην γειτονιά συνεργείο του Δήμου για κλάδεμα, το οποίο ήταν οργανωμένο. Ανέφερε ότι ποτέ σε αυτά τα συνεργεία δεν είχε δει τον κ…………….. ή τον ………………., τους οποίους είδε να κλαδεύουν για μοναδική φορά εκείνη την ημέρα του ατυχήματος …». Ο Δήμος ……………., αρνούμενος την αγωγή, ισχυρίστηκε α) ότι εργασίες κοπής και κλάδευσης εντός των ορίων ιδιόκτητων εκτάσεων πραγματοποιούνται με μέριμνα των εκάστοτε ιδιοκτητών, οι οποίοι έχουν την ευθύνη να προμηθεύονται και τις σχετικές άδειες όταν αυτό απαιτείται, β) ότι το Τμήμα Πρασίνου της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου με βάση τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του έχει αρμοδιότητα για εργασίες κλάδευσης και κοπής δένδρων σε εκτάσεις ιδιοκτησίας του Δήμου, καθώς και σε κοινόχρηστες εκτάσεις (πάρκα, πλατείες, δρόμοι, πεζοδρόμια, άλση) που βρίσκονται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου, γ) ότι την 18.1.2014 δεν εργάστηκε κανένας από το προσωπικό (επιστημονικό και εργατοτεχνικό) που ήταν τοποθετημένο στο ως άνω Τμήμα Πρασίνου για τον λόγο ότι ήταν Σάββατο, δηλαδή μη εργάσιμη ημέρα, ενώ δεν υπήρξε κλήση λόγω έκτακτης ανάγκης, ούτε προγραμματισμός για υπερωριακή απασχόληση του προσωπικού. Περαιτέρω, ο Δήμος ………………… προέβαλε ένσταση έλλειψης παθητικής νομιμοποίησής του για τον λόγο ότι ο ………………….. ναι μεν είχε διορισθεί με την 587/14.5.2013 απόφαση Δημάρχου ως εντεταλμένος σε θέματα Πρασίνου δημοτικός σύμβουλος με δικαίωμα υπογραφής εγγράφων σχετικών με το Τμήμα Πρασίνου (και τούτο λόγω της έλλειψης εκείνη την περίοδο Αντιδημάρχου Πρασίνου αφού η ορισθείσα με την 2579/28.12.2012 απόφαση Δημάρχου Αντιδήμαρχος Πρασίνου …………………. είχε αποβιώσει την 8.5.2013), όμως, ο ανωτέρω στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ενήργησε ως όργανο του Δήμου κατά την ενάσκηση της δημόσιας εξουσίας που του είχε ανατεθεί, αλλά διεκπεραίωσε μια φιλική εξυπηρέτηση. Επίσης, ο Δήμος προέβαλε ότι ο ανωτέρω δεν είχε αρμοδιότητες που απορρέουν από το αξίωμα του Αντιδημάρχου ούτε του είχε παραχωρηθεί από τον Δήμο άδεια για διεκπεραίωση ειδικών εργασιών, όπως είναι η κοπή δένδρων ή το κλάδεμα αυτών, αλλά αυτός καθ’ υπέρβαση των αρμοδιοτήτων του και καταχρώμενος την ιδιότητά του ιδιοποιήθηκε το ειδικό μηχάνημα του Δήμου και προέβη σε όλες τις παραπάνω παράνομες ενέργειες που οδήγησαν στο θανατηφόρο ατύχημα. Εξάλλου, ο Δήμος ισχυρίσθηκε ότι ο ……………………. δεν είχε ποτέ την ιδιότητα του εθελοντή στο Τμήμα Πρασίνου. Και τούτο διότι υπό την αιγίδα του Δήμου …………… δεν είχε ιδρυθεί καμία εθελοντική οργάνωση με κοινή συμμετοχή πολιτών και υπηρεσιακών οργάνων του Δήμου. Τέλος, ο Δήμος προέβαλε την ένσταση καθ’ ύλην αναρμοδιότητας και συγκεκριμένα, ότι είναι αναρμόδιος για την κοπή ή το κλάδεμα δένδρων εντός ιδιόκτητων εκτάσεων, όπως εν προκειμένω, δεδομένου ότι το επίμαχο δένδρο βρισκόταν εντός του κοινόχρηστου χώρου των εργατικών κατοικιών με ΚΑΕΚ …………………. και ιδιοκτήτη τον Οργανισμό Εργατική Κατοικία (Ο.Ε.Κ.) σύμφωνα με το 17134/15.4.2015 έγγραφο του Τμήματος Διαχείρισης Ακίνητης Περιουσίας του Δήμου. Για την απόδειξη των ισχυρισμών του ο Δήμος προσκόμισε, μεταξύ άλλων, την ως άνω 587/14.5.2013 απόφαση Δημάρχου ………………. με την οποία ο δημοτικός σύμβουλος ………………….. ορίζεται ως εντεταλμένος σύμβουλος με δικαίωμα υπογραφής εγγράφων επί των αρμοδιοτήτων που απορρέουν από τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου και έχουν σχέση με το Τμήμα Πρασίνου της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών και δικαίωμα υπογραφής εγγράφων, αποφάσεων και της εν γένει αλληλογραφίας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που ασκούνται στις Δημοτικές Ενότητες ……………………., η δε ως άνω απόφαση ίσχυε μέχρι 31.8.2014. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο απέρριψε την αγωγή ως αβάσιμη κρίνοντας ότι δεν στοιχειοθετείται αδικοπρακτική ευθύνη του Δήμου …………….. από τις πράξεις των ………………………….., κατά τα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ, καθώς οι ανωτέρω εκτελώντας τις επίμαχες εργασίες κοπής του δένδρου δεν ενήργησαν ως όργανα του Δήμου στο πλαίσιο ενάσκησης της δημόσιας υπηρεσίας που τους είχε ανατεθεί, αλλά ως φυσικά πρόσωπα με αποκλειστικό σκοπό να διεκπεραιώσουν μία φιλική εξυπηρέτηση. Κατά της πρωτόδικης απόφασης άσκησαν έφεση οι πέντε πρώτοι από τους αναιρεσιβλήτους, υπέρ των οποίων άσκησε ενώπιον του διοικητικού εφετείου πρόσθετη παρέμβαση ο έκτος αναιρεσίβλητος. Το διοικητικό εφετείο έκρινε ότι από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 75 του ν. 3463/2006 και 83 παρ. 2 δ) του ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης» (Α΄ 87) συνάγεται ότι οι δήμοι είναι αρμόδιοι, μεταξύ άλλων, για τη συντήρηση, επίβλεψη και ασφαλή χρήση από πλευράς των πολιτών, των χώρων στους οποίους έχουν φυτευτεί δένδρα (χώροι πρασίνου – κοινόχρηστοι χώροι), ειδικότερα δε οι δήμοι έχουν την υποχρέωση να προβαίνουν με επιμέλεια σε κάθε αναγκαία ενέργεια και να λαμβάνουν, προληπτικά, όλα τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν την πτώση των δένδρων ή κλαδιών τους, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ασφαλής και ακίνδυνη κίνηση των πεζών και οχημάτων και η στάθμευση των τελευταίων στις παρακείμενες δημοτικές οδούς. Η υποχρέωση αυτή, έκρινε περαιτέρω το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, η οποία έχει τεθεί όχι μόνο για την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος, αλλά και προς προστασία των διερχομένων ιδιωτών, εκτείνεται και στους γειτνιάζοντες ή συνεχόμενους προς τους ανωτέρω χώρους «είτε είναι ιδιωτικοί ή κοινόχρηστοι (οικοδομών, πολυκατοικιών, μονοκατοικιών), κατά τρόπον ώστε η ακίνδυνη και ασφαλής διακίνηση, να διασφαλίζεται, κατά τα δεδομένα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης, με την επέκταση της επιμέλειας και αυτών». Ακολούθως, το διοικητικό εφετείο συνεκτίμησε ιδίως τα εξής α) ότι ο χώρος έμπροσθεν της οικίας της θυγατέρας του θανόντος, όπου βρισκόταν το επίμαχο δένδρο, ανήκε μεν στους κοινοχρήστους χώρους των εργατικών κατοικιών και ουδέποτε περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου ………………., εφάπτετο, όμως, με τον κοινόχρηστο χώρο του πεζοδρομίου και απείχε μόλις 1,5 μέτρο από τον δρόμο και αποτελούσε μία αισθητική και οργανική ενότητα με τους χώρους αυτούς, δεδομένου ότι τα κλαδιά του δένδρου επεκτείνονταν επάνω από το πεζοδρόμιο και τον δρόμο, όπως τούτο προέκυπτε από σχετικές προσκομισθείσες φωτογραφίες, β) ότι συστηματικά και συνεχώς την επιμέλεια, τη συντήρηση και την εποπτεία του όλου χώρου και του εν λόγω δένδρου είχε και ασκούσε επί σειρά ετών ο Δήμος, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την εκτεθείσα ανωτέρω μαρτυρία της Σουλτάνας Παπαγεωργίου κατοίκου της περιοχής, η οποία είχε αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι «…το προηγούμενο καλοκαίρι είχε έρθει στη γειτονιά συνεργείο του Δήμου για κλάδεμα το οποίο ήταν οργανωμένο» αφενός και από το γεγονός ότι ο θανών απευθύνθηκε στον Δήμο, που ανταποκρίθηκε στο αίτημά του, γ) ότι κατά συνέπεια ο Δήμος ………….. είχε αναδεχθεί στη σφαίρα ευθύνης του την υποχρέωση επιμέλειας και συντήρησης του ευρύτερου χώρου στον οποίο βρισκόταν το δένδρο και μέρος του οποίου καταλάμβαναν τα κλαδιά του και δ) ότι ως εκ τούτου είχε δημιουργηθεί στους κατοίκους και διερχομένους η εύλογη πεποίθηση ότι υπόχρεος για την εποπτεία του όλου χώρου και την τήρηση των σχετικών κανόνων προς αποτροπή κινδύνων ασφάλειας και υγείας των πολιτών ήταν αποκλειστικά ο Δήμος …………………, συμπέρασμα, εξάλλου, το οποίο, κατά το διοικητικό εφετείο, ενισχύεται από το γεγονός της ενημέρωσης του Δήμου για την επικινδυνότητα του συγκεκριμένου δένδρου, των αναληφθεισών εκ μέρους του ενεργειών προς διακρίβωση της κατάστασής του και την κοπή των επικίνδυνων κλαδιών του. Με τα δεδομένα αυτά, έκρινε το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, η εκούσια αναδοχή της παραπάνω ευθύνης εκ μέρους του αναιρεσείοντος Δήμου, αναφερόμενη στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της ζωής και υγείας των πολιτών, εμπίπτει στο πεδίο των υποχρεώσεων του Δήμου. Εξάλλου, το διοικητικό εφετείο έλαβε υπόψη τα εξής: α) ότι ο ………….. προέβη στην κοπή των επικίνδυνων κλαδιών του επίμαχου δένδρου ενεργώντας ως όργανο του Δήμου …………………, επιφορτισμένος ως αντιδήμαρχος πρασίνου με την ικανοποίηση των αιτημάτων των δημοτών, σχετικών με την κοπή των επικίνδυνων κλαδιών δένδρων και τον εν γένει έλεγχο των δένδρων, που βρίσκονται σε γειτνιάζοντες με κοινόχρηστους χώρους εντός των διοικητικών ορίων του, προκειμένου να μην διακυβεύεται η ασφαλής χρήση τους από τους πολίτες και να αποτραπεί ο κίνδυνος πρόκλησης ατυχημάτων από πτώσεις αυτών ή τμημάτων τους, γεγονός που συνομολόγησε και ο Δήμαρχος αποδεχόμενος ότι ο εν λόγω ενήργησε ανταποκρινόμενος στην έκκληση συμπολίτη κατά την ενάσκηση των καθηκόντων που του έχουν ανατεθεί, β) ότι ο ……………… και ο ………………… αποτελούσαν άτυπο συνεργείο συντήρησης των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου (μεταξύ των οποίων και οι δενδροστοιχίες των πεζοδρομίων και των εφαπτόμενων με αυτά) και ενεργούσαν με την σύμφωνη γνώμη του Δημάρχου, αφού ο …………….. είχε την δυνατότητα, όπως αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων να κινεί για τον σκοπό αυτό όχημα της τεχνικής υπηρεσίας του Δήμου χωρίς «ειδική» άδεια και μάλιστα σε μη εργάσιμες ημέρες, γ) ότι οι ως άνω προέβησαν στην κοπή των κλαδιών του δένδρου χωρίς να λάβουν τα αναγκαία προληπτικά μέτρα για την αποτροπή ενδεχόμενου κινδύνου από την πτώση των κλαδιών αυτού, αφού δεν μερίμνησαν για τη σήμανση του συγκεκριμένου σημείου της οδού (τοποθέτηση κατάλληλης προειδοποιητικής πινακίδας, εκκένωση περιβάλλοντος χώρου, απαγόρευση διέλευσης πεζών και τροχοφόρων οχημάτων, τοποθέτηση κόκκινων κορδελών), ώστε να διεξάγεται ομαλώς και με κάθε δυνατή ασφάλεια για τους πεζούς η κυκλοφορία, με συνέπεια τον θανάσιμο τραυματισμό του δικαιοπαρόχου των αναιρεσιβλήτων από την πτώση ενός κλαδιού. Άλλωστε, έκρινε το διοικητικό εφετείο, ακόμη και αν οι ανωτέρω αυτοβούλως προσέτρεξαν να λάβουν μέτρα συντήρησης του δένδρου με κοπή των κλαδιών του, η προσφορά υπηρεσιών από μέρους τους με τη χρήση μηχανικού μέσου του Δήμου αποτελούσε πραγμάτωση της υφιστάμενης υποχρέωσης του Δήμου …………….και δεν εντάσσονταν στα πλαίσια «φιλικής εξυπηρέτησης». Κατόπιν τούτων, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο έκρινε ότι υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ των παράνομων παραλείψεων οργάνων του Δήμου …… να προβούν στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την αποτροπή ενδεχόμενης πτώσης των κλαδιών του δένδρου και του θανάσιμου τραυματισμού του ………….., ο ισχυρισμός δε περί έλλειψης ειδικού τεχνικού προσωπικού για το κλάδεμα δένδρου στην υπηρεσία πρασίνου κρίθηκε ότι δεν συνιστά λόγο αποκλεισμού της αντικειμενικής ευθύνης προς αποζημίωση. Ενόψει αυτών, το διοικητικό εφετείο έκρινε ότι στοιχειοθετείται αποζημιωτική ευθύνη του Δήμου ………….., σύμφωνα με τα άρθρα 105 και 106 του Εισ.Ν.Α.Κ. σε συνδυασμό με το άρθρο 932 του Α.Κ., δέχθηκε την έφεση και την παρέμβαση και εξαφάνισε την πρωτόδικη απόφαση, ακολούθως δε, δίκασε και έκανε εν μέρει δεκτή την ένδικη αγωγή.

5. Επειδή, η κρινόμενη αίτηση, η οποία ασκήθηκε στις 14.5.2021, διέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 12 παρ. 1 του ν. 3900/2010. Με την αίτηση αυτή άγεται κατ’ αναίρεση διαφορά με χρηματικό αντικείμενο όσον αφορά τους πέντε πρώτους αναιρεσιβλήτους, το ύψος του οποίου αντιστοιχεί στο ποσό που επιδικάστηκε υπέρ καθενός από αυτούς. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση και από το σχετικό από 6.5.2021 σημείωμα του Δήμου …………….. προς το Δικαστήριο, το ποσό της διαφοράς όσον αφορά τις δεύτερη, τρίτη, τέταρτη και τον πέμπτο από τους αναιρεσιβλήτους, εξεταζόμενο χωριστά για καθέναν από αυτούς, ανέρχεται σε 30.000, 10.000, 30.000 και 15.000 ευρώ αντιστοίχως, και συνεπώς, είναι κατώτερο του νομοθετικού ορίου των 40.000 ευρώ. Συνεπώς, η αίτηση ως προς αυτούς πρέπει να απορριφθεί ως απαράδεκτη, κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 4 του άρθρου 53 του π.δ. 18/1989, χωρίς να ασκεί καμία επιρροή (ως προς αυτούς) η προβολή ισχυρισμών με το περιεχόμενο που επιβάλλει η διάταξη του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 3 του άρθρου 53 (ΣτΕ 594/2021). Περαιτέρω, όσον αφορά την πρώτη αναιρεσίβλητη το ποσό της διαφοράς ανέρχεται σε 51.150 ευρώ, υπερβαίνει δηλαδή το νομοθετικό όριο των 40.000 ευρώ, ενώ εξάλλου, αναφορικά με τον έκτο αναιρεσίβλητο, ο οποίος άσκησε πρόσθετη παρέμβαση υπέρ των άλλων αναιρεσιβλήτων ενώπιον του διοικητικού εφετείου, η διαφορά δεν έχει χρηματικό αντικείμενο. Επομένως, για το παραδεκτό της άσκησης της κρινόμενης αίτησης ως προς την πρώτη αναιρεσίβλητη και τον έκτο αναιρεσιβλήτο απαιτείται η προβολή και η τεκμηρίωση εκ μέρους του αναιρεσείοντος Δήμου με ειδικούς και συγκεκριμένους ισχυρισμούς περιλαμβανόμενους στο εισαγωγικό δικόγραφο της συνδρομής των προϋποθέσεων της ως άνω παραγράφου 3 του άρθρου 53 του π.δ. 18/1989. Με την υπό κρίση αίτηση προβάλλεται ότι το δευτεροβάθμιο δικαστήριο κατ’ εσφαλμένη ερμηνεία του νόμου επέκτεινε και σε ιδιωτικούς χώρους την υποχρέωση των Δήμων να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν την πτώση δένδρων ή κλαδιών τους, προκειμένου να διασφαλίζουν την ασφαλή κίνηση πεζών και οχημάτων στους παρακείμενους κοινόχρηστους χώρους, καθώς και ότι το διοικητικό εφετείο εσφαλμένως θεώρησε ότι τα πρόσωπα που ανέλαβαν την κοπή του επίμαχου δένδρου συνιστούσαν «άτυπο συνεργείο» του Δήμου, από πράξεις ή παραλείψεις του οποίου μπορούσε να προκύψει αδικοπρακτική ευθύνη του Δήμου ……………. προς αποζημίωση. Με τα ως άνω προβαλλόμενα τίθεται το νομικό ζήτημα αν ιδρύεται αδικοπρακτική ευθύνη του Δήμου κατά τα άρθρα 105 και 106 Εισ.Ν.Α.Κ. για την αποκατάσταση ζημίας σε περίπτωση θανατηφόρου τραυματισμού προσώπου κατά την εκτέλεση εργασιών κοπής κλαδιών δένδρου, εφόσον το δένδρο βρίσκεται μεν δε ιδιωτικό χώρο, αλλά τα κλαδιά του εκτείνονται σε κοινόχρηστο χώρο σε τέτοια έκταση ώστε η χρησιμοποίηση του κοινόχρηστου αυτού χώρου από τους ιδιώτες να περικλείει για αυτούς κινδύνους ζωής, σωματικής ακεραιότητας, περιουσίας κ.λπ., οι δε σχετικές εργασίες εκτελέστηκαν από πρόσωπα υπό συνθήκες αντίστοιχες των συνθηκών της ένδικης υπόθεσης. Ως προς το νομικό αυτό ζήτημα δεν υφίσταται νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, όπως βασίμως προβάλλει ο αναιρεσείων Δήμος. Επομένως, η κρινόμενη αίτηση ασκείται παραδεκτώς από την άποψη της συνδρομής των προϋποθέσεων της παρ. 3 του άρθρου 53 του π.δ. 18/1989, δεδομένου δε ότι η αίτηση ασκείται και κατά τα λοιπά παραδεκτώς, πρέπει να εξεταστεί ως προς το βάσιμο αυτής.

6. Επειδή, ο Εισαγωγικός Νόμος του Αστικού Κώδικα (Εισ. Ν.Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α΄ 164) στο άρθρο 105 ορίζει ότι: «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος… ». Η διάταξη δε του άρθρου αυτού εφαρμόζεται κατά το άρθρο 106 του Εισ.Ν.Α.Κ. και «… για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους». Κατά την έννοια των διατάξεων των άρθρων 105 και 106 του Εισ.Ν.Α.Κ., ευθύνη του Δημοσίου και ν.π.δ.δ. προς αποζημίωση γεννάται όχι μόνον από την έκδοση μη νόμιμης εκτελεστής διοικητικής πράξης ή από τη μη νόμιμη παράλειψη έκδοσης τέτοιας πράξης, αλλά και από μη νόμιμες υλικές ενέργειες των οργάνων του Δημοσίου ή του ν.π.δ.δ. ή από παραλείψεις οφειλομένων νόμιμων υλικών ενεργειών αυτών, εφόσον οι υλικές αυτές ενέργειες ή παραλείψεις συνάπτονται με την οργάνωση και τη λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών και δεν συνάπτονται με την ιδιωτική διαχείριση της περιουσίας του Δημοσίου ή του ν.π.δ.δ., ούτε οφείλονται σε προσωπικό πταίσμα οργάνου που ενήργησε εκτός του κύκλου των υπηρεσιακών του καθηκόντων (Α.Ε.Δ. 5/1995, Σ.τ.Ε. 908/2022, 621/2021, 2430/2018, 3292/2017). Όπως συνάγεται δε από την ανωτέρω διάταξη, στοιχειοθετείται ευθύνη του Δημοσίου ή του ν.π.δ.δ. προς αποζημίωση όταν οι παράνομες πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες ή παραλείψεις υλικών ενεργειών οργάνων του Δημοσίου ή του ν.π.δ.δ. τελούνται ή λαμβάνουν χώρα εντός του κύκλου των υπηρεσιακών τους καθηκόντων, δηλαδή κατά την ενάσκηση της υπηρεσίας που τους έχει ανατεθεί ή κατά κατάχρηση αυτής, η οποία υπάρχει όταν η ζημιογόνος πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια τελέσθηκε καθ’ υπέρβαση των ανατεθειμένων σε αυτά καθηκόντων ή επ’ ευκαιρία ή εξ αφορμής της υπηρεσίας τους, αλλά κατά παράβαση των διαταγών ή εντολών που έχουν δοθεί σε αυτά, τελούν δε σε εσωτερική αιτιώδη συνάφεια προς την εκτέλεση της υπηρεσίας τους (Σ.τ.Ε. 908/2022, 3292/2017, 2026-2027/2009, 3380/2007, Α.Π. 1114/1986 Ολ., 752/1998, 255/1993, 161/1987, πρβ. Σ.τ.Ε. 2700/2009 7μ., 3308/2008, 2559/2007, Α.Π. 1617/1987, 515/1980, 420/1962, 398/1954). Κατά την έννοια επίσης της ίδιας διάταξης, ευθύνη του Δημοσίου, τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, υπάρχει όχι μόνον όταν με πράξη ή παράλειψη ή υλική ενέργεια οργάνου του παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία και τους οικείους κανονισμούς, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης (Σ.τ.Ε. 1972/2021 7μ., 622/2022). Ο κατά τα ανωτέρω παράνομος χαρακτήρας της ζημιογόνου πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας αρκεί για να στοιχειοθετηθεί η ευθύνη του Δημοσίου, χωρίς να απαιτείται και η διαπίστωση πταίσματος του οργάνου του (Σ.τ.Ε. 1972/2021 7μ., 877/2013 7μ.), αφού η ευθύνη του Δημοσίου, κατά την ως άνω διάταξη, είναι αντικειμενική, δηλαδή ανεξάρτητη από υπαιτιότητα των οργάνων του (Σ.τ.Ε. 622/2022, 3292/2017). Απαραίτητη, πάντως, προϋπόθεση για την επιδίκαση αποζημίωσης είναι και η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της παράνομης πράξης ή παράλειψης ή υλικής ενέργειας του δημόσιου οργάνου και της ζημίας που επήλθε (Σ.τ.Ε. 1972/2021 7μ., 622/2022, 157/2020).

7. Επειδή, περαιτέρω, στο άρθρο 75 του ν. 3463/2006 «Κύρωση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων» (Α΄ 114), ορίζεται ότι: «Ι. Οι δημοτικές και οι κοινοτικές αρχές διευθύνουν και ρυθμίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, … με στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας. Οι αρμοδιότητες των Δήμων και Κοινοτήτων αφορούν, κυρίως τους τομείς: α) ..., β) ..., γ) Ποιότητας Ζωής και Εύρυθμης Λειτουργίας των Πόλεων και των Οικισμών, στον οποίο περιλαμβάνεται, ιδίως: 1. Η εξασφάλιση και διαρκής βελτίωση των τεχνικών και κοινωνικών υποδομών στις πόλεις και τα χωριά όπως … η δημιουργία χώρων πρασίνου, χώρων αναψυχής, πλατειών και λοιπών υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων. 4. Η ρύθμιση της κυκλοφορίας, ο καθορισμός πεζοδρόμων … και γενικότερα η λήψη μέτρων για την αποφυγή δυσμενών επιδράσεων στην ασφάλεια της κυκλοφορίας, … 11. Η μέριμνα και η λήψη μέτρων για την προστασία της ζωής και της περιουσίας των κατοίκων, …». Από τον συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων συνάγεται ότι ο Δήμος, στο πλαίσιο των κατ’ άρθρο 75 παρ. Ι περίπτ. γ υποπερίπτ. 1, 4 και 11 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (ν. 3463/2006) αρμοδιοτήτων του για τη συντήρηση και την ασφαλή χρησιμοποίηση από τους ιδιώτες των κοινόχρηστων χώρων που βρίσκονται εντός των διοικητικών ορίων του (οδοί, πλατείες κ.λπ.), έχει την υποχρέωση να φροντίζει και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την ασφαλή κοπή των κλαδιών των δένδρων, τα οποία είτε βρίσκονται σε κοινόχρηστο χώρο είτε βρίσκονται σε ιδιωτικό χώρο και τα κλαδιά τους εκτείνονται σε κοινόχρηστο χώρο, εφόσον τίθεται σε κίνδυνο η ζωή, η σωματική ακεραιότητα ή/και η περιουσία των ιδιωτών που χρησιμοποιούν τον κοινόχρηστο αυτό χώρο. Επομένως, για κάθε παράνομη πράξη ή παράλειψη των οργάνων του Δήμου ιδρύεται ευθύνη του Δήμου κατά τα άρθρα 105 και 106 του Εισ.Ν.Α.Κ. προς αποκατάσταση της ζημίας.

8. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, όπως ανελέγκτως κατ’ αναίρεση δέχθηκε το διοικητικό εφετείο, ο θανάσιμος τραυματισμός του ………………. προκλήθηκε κατά την εκτέλεση των εργασιών κλαδέματος δένδρου το οποίο βρισκόταν σε κοινόχρηστο χώρο εργατικών κατοικιών ιδιοκτησίας του Ο.Ε.Κ., σε επαφή με τον κοινόχρηστο χώρο πεζοδρομίου, απείχε μόλις 1,5 μέτρο από τον δρόμο και αποτελούσε «αισθητική και οργανική ενότητα με τους χώρους αυτούς», καθόσον τα κλαδιά του εκτείνονταν πάνω από το πεζοδρόμιο και τον δρόμο και λόγω της ανάπτυξής τους περιέκλειαν κινδύνους για πεζούς και οχήματα. Ενόψει αυτών, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, τα αρμόδια όργανα του αναιρεσείοντος Δήμου ………………. είχαν το καθήκον να φροντίζουν για την κοπή των κλαδιών του ως άνω δένδρου, που εκτείνονταν σε κοινόχρηστο χώρο. Άλλωστε, όπως δέχθηκε ανελέγκτως το διοικητικό εφετείο, ο Δήμος προέβαινε σε τακτά χρονικά διαστήματα με συνεργεία του στο κλάδεμα των δένδρων του ευρύτερου χώρου, στον οποίο υπήρχε το μοιραίο δένδρο. Περαιτέρω, όπως ανελέγκτως δέχθηκε το διοικητικό εφετείο, την ημέρα, κατά την οποία έλαβε χώρα το ζημιογόνο γεγονός, τις εργασίες κλαδέματος εκτέλεσαν ο έκτος αναιρεσίβλητος (……………..) μαζί με τον ………………, που προσήλθαν στο σημείο με υπηρεσιακό όχημα του Δήμου. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση και αναφέρεται και στο δικόγραφο της αίτησης αναιρέσεως, ο ……………….. είχε ορισθεί με απόφαση Δημάρχου ……………… εντεταλμένος δημοτικός σύμβουλος με δικαίωμα υπογραφής εγγράφων επί των αρμοδιοτήτων που απορρέουν από τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου ……………… και έχουν σχέση με το Τμήμα Πρασίνου της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών [Τμήμα, το οποίο, σύμφωνα με την παρ. 21.5 του άρθρου 21 του Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου (που εγκρίθηκε με την 10710/2011 απόφαση του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας – Θράκης, Β΄ 2106) είναι αρμόδιο, μεταξύ άλλων, για την «προστασία, καθαριότητα και διαχείριση όλων των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, δενδροστοιχιών και αύλειων χώρων ιδρυμάτων με κηποτεχνική διαμόρφωση που υπάγονται στις αρμοδιότητες του Δήμου … »]. Μάλιστα, κατά το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, ενόψει του ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο το Τμήμα Πρασίνου δεν διέθετε εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, ο ανωτέρω αναλάμβανε και με προσωπική εργασία την ικανοποίηση αιτημάτων δημοτών για κλάδεμα δένδρων. Με τα δεδομένα αυτά, ο έκτος αναιρεσίβλητος προέβη στην εκτέλεση των εργασιών κλαδέματος του ως άνω δένδρου ενεργώντας ως όργανο του αναιρεσείοντος Δήμου και αποτελώντας μαζί με τον ……………… άτυπο συνεργείο, καθόσον οι επίμαχες εργασίες τελούσαν σε εσωτερική συνάφεια προς την εκτέλεση της ως άνω υπηρεσίας και κατέτειναν στην εξασφάλιση της ασφαλούς χρησιμοποίησης από τους ιδιώτες των κοινόχρηστων χώρων του Δήμου …………... Η συνάφεια δε αυτή δεν αναιρείται από το αν ο έκτος αναιρεσίβλητος (……………………) ενήργησε καθ’ υπέρβαση των καθηκόντων που του ανατέθηκαν ή κατά παραβίαση των εσωτερικών κανόνων οργάνωσης και λειτουργίας της ως άνω υπηρεσίας. Αρκεί ότι η πρόσβαση του αναιρεσιβλήτου αυτού στο μέσο (υπηρεσιακό όχημα) οφειλόταν στην υπηρεσιακή του ιδιότητα (του εντεταλμένου δημοτικού συμβούλου με δικαίωμα υπογραφής εγγράφων επί αρμοδιοτήτων του Τμήματος Πρασίνου της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του αναιρεσείοντος Δήμου). Ενόψει των ανωτέρω, το διοικητικό εφετείο νομίμως έκρινε ότι στοιχειοθετείται αδικοπρακτική ευθύνη του Δήμου ………………., ανεξάρτητα από τις ειδικότερες σκέψεις της αναιρεσιβαλλόμενης απόφασής του, είναι δε απορριπτέα όσα αντίθετα προβάλλονται με την κρινόμενη αίτηση.

9. Επειδή, κατ’ ακολουθίαν, η υπό κρίση αίτηση πρέπει να απορριφθεί.

Δ ι ά τ α ύ τ α

Απορρίπτει την αίτηση.

Επιβάλλει στον αναιρεσείοντα Δήμο ……………… τη δικαστική δαπάνη των αναιρεσιβλήτων που παρέστησαν, η οποία ανέρχεται συνολικά για όλους στο ποσό των τετρακοσίων εξήντα (460) ευρώ.

Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 6 Ιουνίου 2022

Η Πρόεδρος του Α´ Τμήματος Η Γραμματέας

Σπυριδούλα Χρυσικοπούλου Βασιλική Κατσιώνη

και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 22ας Οκτωβρίου 2024.

Η Πρόεδρος του Α´ Τμήματος Ο Γραμματέας

Άννα Καλογεροπούλου Νικόλαος Αθανασίου