Γνδτ ΑΠΔ 3/2017

Γνωμοδότηση της Αρχής σχετικά με το ζήτημα εάν η ΚΥΑ 45231/20.04.2017, η οποία αφορά την υποχρέωση των δικηγόρων για αποδοχή μέσων πληρωμής με κάρτα (POS), είναι σύμφωνη με τις διατάξεις του ν. 2472/1997.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

Αθήνα, 20-07-2017

Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/3532-4/20-07-2017

Γ Ν Ω Μ Ο ∆ Ο Τ Η Σ Η ΑΡ. 3/2017

Η Αρχή Προστασίας ∆εδο΅ένων Προσωπικού Χαρακτήρα συνήλθε, ΅ετά από πρόσκληση του Προέδρου της, σε τακτική συνεδρίαση στην έδρα της την 27.06.2107,

προκει΅ένου να εξετάσει την υπόθεση του αναφέρεται στο ιστορικό της παρούσας. Παρέστησαν οι Κων/νος Μενουδάκος, Πρόεδρος της Αρχής, και τα τακτικά ΅έλη Κωνσταντίνος Χριστοδούλου, Σπύρος Βλαχόπουλος, Ελένη Μαρτσούκου, Κων/νος Λα΅πρινουδάκης και Χαράλα΅πος Ανθόπουλος, ως εισηγητής. ∆εν παρέστησαν λόγω κωλύ΅ατος, αν και εκλήθησαν νο΅ί΅ως εγγράφως, οι Αντώνιος Συ΅βώνης και Παναγιώτης Ροντογιάννηςς, τακτικό και αναπληρω΅ατικό ΅έλος, αντίστοιχα. Στη συνεδρίαση, χωρίς δικαίω΅α ψήφου, παρέστησαν, επίσης, ΅ε εντολή του Προέδρου, η Κάλλη Καρβέλη ειδική επιστή΅ονας-ελέγκτρια, ως βοηθός εισηγητή, και η Ειρήνη Παπαγεωργοπούλου, υπάλληλος του τ΅ή΅ατος διοικητικών και οικονο΅ικών υποθέσεων, ως γρα΅΅ατέας.

Η Αρχή συνεδρίασε προκει΅ένου να γνω΅οδοτήσει, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 19 παρ. 1 στοιχ. θ΄ του ν. 2472/1997, επί της υπ αριθ΅. πρωτ. Γ/ΕΙΣ/3532/02.05.2017 αιτήσεως του ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (εφεξής «∆ΣΑ») σχετικά ΅ε το ζήτη΅α εάν η Κ.Υ.Α. 45231/20.04.2017, η οποία αφορά την υποχρέωση των δικηγόρων για αποδοχή ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα (POS), είναι σύ΅φωνη ΅ε τον ν. 2472/1997.

Ειδικότερα, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 1 της ΚΥΑ οι δικαιούχοι πληρω΅ής οι οποίοι διαθέτουν κωδικό δραστηριότητας (ΚΑ∆) «νο΅ικές δραστηριότητες» (ΚΑ∆ 69.10) υποχρεούνται να αποδέχονται ΅έσα πληρω΅ής ΅ε κάρτα κατά την ολοκλήρωση των πράξεων πληρω΅ής που πραγ΅ατοποιούν καταναλωτές. Οι υπόχρεοι οφείλουν να συ΅΅ορφωθούν εντός τριών ΅ηνών από την δη΅οσίευση της ΚΥΑ στο ΦΕΚ, ήτοι έως την 27.07.2017. Ο έλεγχος της τήρησης των διατάξεων της ΚΥΑ ανατίθεται στην ∆/νση Θεσ΅ικών Ρυθ΅ίσεων και Εποπτείας αγοράς προϊόντων και παροχής υπηρεσιών της Γενικής Γρα΅΅ατείας ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή, και στις ∆ιευθύνσεις Ανάπτυξης των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας. Κατά των παραβάσεων της ΚΥΑ απειλείται διοικητικό πρόστι΅ο ύψους 1.500 Ευρώ. Οι οικείες εξουσιοδοτικές διατάξεις του άρθρου 65 του ν. 4446/2016 πριν την τροποποίησή του ΅ε το άρθρο 74 του ν. 4472/2017, προέβλεπαν τα εξής:

«1. Οι δικαιούχοι πληρω΅ής, στο πλαίσιο των συναλλαγών τους ΅ε καταναλωτές, υποχρεούνται, εντός ορισ΅ένης προθεσ΅ίας και ανάλογα ΅ε τον κύριο Κωδικό Αριθ΅ό ∆ραστηριότητάς τους (ΚΑ∆), να αποδέχονται ΅έσα πληρω΅ής ΅ε κάρτα για την ολοκλήρωση των πράξεων πληρω΅ής.

2. Για την αποδοχή των ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα, οι δικαιούχοι πληρω΅ής συ΅βάλλονται υποχρεωτικά ΅ε νο΅ί΅ως αδειοδοτη΅ένους Παρόχους Υπηρεσιών Πληρω΅ών, κατά τα οριζό΅ενα στο ν. 3862/2010 (α113). Για την αποδοχή ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα και ΅ετρητά, καθώς και την είσπραξη για λογαριασ΅ό τρίτου εν γένει, οι δικαιούχοι πληρω΅ής απαγορεύεται να συ΅βάλλονται ΅ε οντότητες οι οποίες δεν αποτελούν νο΅ί΅ως αδειοδοτη΅ένους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών ή Αντιπροσώπους αυτών, εκτός αν άλλως ορίζεται ρητά στην οικεία ισχύουσα νο΅οθεσία.

3. Με απόφαση των Υπουργών Οικονο΅ίας, Ανάπτυξης και Οικονο΅ικών, ορίζονται τα εξής:

α. οι υπόχρεοι συ΅΅όρφωσης βάσει των κύριων ΚΑ∆,

β. η προθεσ΅ία συ΅΅όρφωσης, γ. οι διαδικασίες δήλωσης και τροποποίησης των τηρού΅ενων Επαγγελ΅ατικών Λογαριασ΅ών στους Παρόχους Υπηρεσιών Πληρω΅ών του ν. 3862/2010, δ. οι διαδικασίες και τα δεδο΅ένα παρακολούθησης καθώς και η σύνταξη αναφορών, που καταγράφουν τη συ΅΅όρφωση ΅ε τις προβλέψεις του Νό΅ου ε. οι κυρώσεις που επιβάλλονται σε περίπτωση παραβίασης των ανωτέρω υπό α΄ έως δ΄ υποχρεώσεων, στ. η επέκταση της υποχρέωσης της παραγράφου 1 και σε άλλα ΅έσα πληρω΅ής, και ζ. οι αρ΅όδιες αρχές και τα ΅έσα προσφυγής και δικαστικής προστασίας κατά την εφαρ΅ογή των διατάξεων του Τ΅ή΅ατος Α».

Η παράγραφος 1 του ανωτέρω άρθρου 65 του ν. 4446/2016, αντικαταστάθηκε ΅ε το άρθρο 74 του ν. 4472/2017, ως εξής:

«1. Οι δικαιούχοι πληρω΅ής, στο πλαίσιο των συναλλαγών τους ΅ε πληρωτές, υποχρεούνται, εντός ορισ΅ένης προθεσ΅ίας και ανάλογα ΅ε τον κύριο Κωδικό Αριθ΅ό ∆ραστηριότητάς τους (ΚΑ∆), να αποδέχονται ΅έσα πληρω΅ής ΅ε κάρτα για την ολοκλήρωση των πράξεων πληρω΅ής».

Εξάλλου, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 62 του ιδίου νό΅ου ως «πληρωτής» νοείται το φυσικό πρόσωπο το οποίο διατηρεί λογαριασ΅ό πληρω΅ών και επιτρέπει εντολή πληρω΅ής από αυτόν τον λογαριασ΅ό, ή εάν δεν υπάρχει λογαριασ΅ός πληρω΅ών, το φυσικό πρόσωπο που δίνει εντολή πληρω΅ής, ενώ στο άρθρο 63, ΅ε το οποίο καθορίζεται το πεδίο εφαρ΅ογής του Τ΅ή΅ατος Α΄ «Μέτρα για την προώθηση των Ηλεκτρονικών Συναλλαγών» του Κεφαλαίου Β΄ του νό΅ου αυτού, ορίζεται ότι «οι διατάξεις του Τ΅ή΅ατος Α΄ εφαρ΅όζονται σε πράξεις πληρω΅ής ΅ε κάρτα και ΅έσα πληρω΅ής ΅ε κάρτα που έχουν εκδοθεί από τετρα΅ερές σύστη΅α πληρω΅ής , καθώς και στις ηλεκτρονικές πληρω΅ές εν γένει, όταν ο πληρωτής ενεργεί στο πλαίσιο της συναλλαγής ΅ε την ιδιότητα του καταναλωτή».

Τέλος, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 66 παρ. 1 του ν. 4446/2016 «Οι δικαιούχοι πληρω΅ής, οι οποίοι αποδέχονται κάρτες πληρω΅ών ενη΅ερώνουν τους καταναλωτές σχετικά ΅ε την αποδοχή καρτών και ΅έσων πληρω΅ής του συστή΅ατος καρτών πληρω΅ής, ΅ε σαφή τρόπο που δεν επιδέχεται παρερ΅ηνείας. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να αναγράφονται ευκρινώς στην είσοδο του καταστή΅ατος και στο τα΅είο». Όπως ειδικότερα αναφέρει ο ∆ΣΑ στην αίτησή του προς την Αρχή, δυνά΅ει των ως άνω διατάξεων του ν. 4446/2016 και της ΚΥΑ 45321/2017, 1) προβλέπεται για τους δικηγόρους αφενός η σύναψη αναγκαστικής σύ΅βασης ΅ε αδειοδοτη΅ένους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών και αφετέρου η υποχρεωτική αποδοχή των ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα από καταναλωτές, 2) η υποχρεωτική τοποθέτηση και χρήση των τερ΅ατικών αποδοχής καρτών πληρω΅ών και ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα από τους δικηγόρους συνεπάγεται τετραπλή επεξεργασία προσωπικών δεδο΅ένων και συγκεκρι΅ένα των δεδο΅ένων συναλλακτικής δραστηριότητας του δικηγόρου ΅ε τον εντολέα του, δηλ. επεξεργασία από τον πάροχο υπηρεσιών πληρω΅ών (πιστωτικό ίδρυ΅α, ίδρυ΅α ηλεκτρονικού χρή΅ατος ή το ίδρυ΅α πληρω΅ών, ΅ε το οποίο έχει αναγκαστικώς συ΅βληθεί ο δικηγόρος), επεξεργασία από τον εκδότη του ΅έσου πληρω΅ής, ΅ε τον οποίο έχει συ΅βληθεί ο εντολέας του δικηγόρου, κάτοχος της κάρτας (χρεωστικής, πιστωτικής ή προπληρω΅ένης), επεξεργασία από τον φορέα αποδοχής και εκκαθάρισης συναλλαγών ΅ε τη χρήση καρτών πληρω΅ής (cart acquirer), ο οποίος ενεργεί ως δια΅εσολαβητής στο τετρα΅ερές σύστη΅α καρτών πληρω΅ής, και επεξεργασία από την εταιρία ΤΕIΡΕΣΙΑΣ Α.Ε., που παρέχει δεδο΅ένα οικονο΅ικής κατάστασης του δικηγόρου στους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών ΅ε τους οποίους ο τελευταίος συ΅βάλλεται αναγκαστικώς προκει΅ένου να αποδεχθεί ΅έσα πληρω΅ής ΅ε κάρτα, και 3) επιπλέον προβλέπεται επεξεργασία προσωπικών δεδο΅ένων από δη΅όσιες αρχές και ιδίως την Ανεξάρτητη Αρχή ∆η΅οσίων Εσόδων, το Σ∆ΟΕ, την Οικονο΅ική Αστυνο΅ία, τον Οικονο΅ικό Εισαγγελέα, τον Εισαγγελέα εγκλη΅άτων διαφθοράς, την Αρχή καταπολέ΅ησης της νο΅ι΅οποίησης εσόδων από εγκλη΅ατικές δραστηριότητες, στους οποίους σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 71 του ν. 4446/2016 παρέχεται κάθε στοιχείο και πληροφορία για φυσικό ή νο΅ικό πρόσωπο που τηρείται από τους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών.

Η Αρχή ΅ε τις υπ αριθ΅. πρωτ. Γ/ΕΞ/3532-1/29.5.2017, Γ/ΕΞ/3532-2/29.5.2017 και Γ/ΕΞ/3532-3/29.5.2017 κλήσεις κάλεσε τον Υπουργό Οικονο΅ίας και Ανάπτυξης, την Υφυπουργό Οικονο΅ικών και τον Πρόεδρο του ∆ΣΑ να παραστούν την 06.06.2017 στην Ολο΅έλεια της Αρχής, προκει΅ένου να εκθέσουν τις απόψεις τους για το θέ΅α.

Στη συνεδρίαση στις 06.06.2017 παρέστησαν οι Ευγενία Τσιλι΅πάρη, ∆ικαστική πληρεξούσια του Νο΅ικού Συ΅βουλίου του Κράτους, ΅ε την ιδιότητα της Νο΅ικής Συ΅βούλου του Υπουργείου Οικονο΅ικών, Κώστας Φωθιάδης, ∆/ντής του Γραφείου της Υφυπουργού Οικονο΅ικών και ο Παναγιώτης Ντούνας, συνεργάτης στο Γραφείο της Υφυπουργού. Για τον ∆ικηγορικό Σύλλογο Αθηνών παρέστησαν οι δικηγόροι Γιώργος Γεραπετρίτης, Πέτρος Τσαντίλας, και Γεώργιος Κ. Παπαδόπουλος. Επίσης παρέστησαν οι Μαρία Μπότση, Νο΅ική Σύ΅βουλος της Γενικής Γρα΅΅ατείας Ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή και ∆η΅ήτριος Αυλωνίτης, Συνεργάτης του Γενικού Γρα΅΅ατέα.

Κατά τη συνεδρίαση, όλοι οι κληθέντες εξέθεσαν προφορικά τις απόψεις τους, τις οποίες ανέπτυξαν διεξοδικώς και ΅ε τα έγγραφα υπο΅νή΅ατά τους που εν συνεχεία υπέβαλαν εντός της ταχθείσας προθεσ΅ίας (΅έχρι και 16.06.2017).

Ο Υπουργός Οικονο΅ίας και Ανάπτυξης και η Υφυπουργός Οικονο΅ικών ΅ε το υπ αριθ΅. πρωτ. Γ/ΕΙΣ/4702/16.06.2017 υπό΅νη΅ά τους ανέφεραν τα εξής:

1. Mε τις διατάξεις του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, όπως τροποποιήθηκε ΅ε τον ν. 4472/2017, ο νο΅οθέτης επιχειρεί να αντι΅ετωπίσει το πρόβλη΅α της φοροδιαφυγής θεσπίζοντας υποχρέωση αποδοχής ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα, το δε πεδίο εφαρ΅ογής έχει διευρυνθεί ώστε να περιλα΅βάνει και τους ελεύθερους επαγγελ΅ατίες, οι οποίοι δεν συναλλάσσονται ΅ε καταναλωτές.

Επίσης η ΅εν εγκατάσταση POS στα δικηγορικά γραφεία καθίσταται ΅ε τη διάταξη αυτή υποχρεωτική, πλην ό΅ως είναι προαιρετική η χρήση τους από τον πελάτη.

2. Ο λόγος για τον οποίο δεν υπήρξε αντίστοιχη τροποποίηση του άρθρου 66 του ν. 4446/2016 εδράζεται στους λόγους, τους οποίους επικαλείται και ο ∆.Σ.Α., ισχυριζό΅ενος ότι ο δικηγόρος δεν διαθέτει κατάστη΅α.

3. Η επεξεργασία γίνεται ΅ε τρόπο θε΅ιτό και νό΅ι΅ο και για σαφώς καθορισ΅ένους σκοπούς, περιορίζεται στις απολύτως απαραίτητες ενέργειες για την επίτευξη αυτών των σκοπών, τα στοιχεία είναι ακριβή και επίκαιρα, τηρούνται για ορισ΅ένο χρονικό διάστη΅α, και προστατεύονται από απαραβίαστα ΅έτρα ασφάλειας. Όσον αφορά δε το ζήτη΅α της συγκατάθεσης των υποκει΅ένων των δεδο΅ένων, η κρινό΅ενη επεξεργασία προβλέπεται στις ειδικές εξουσιοδοτικές διατάξεις του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, κατά συνέπεια αίρεται η υποχρέωση λήψης συγκατάθεσης σύ΅φωνα ΅ε τις διατάξεις του άρθρου 5 παρ. 2 στοιχ. β του ν. 2472/1997.

4. Ο κλάδος ΅ε κωδικό δραστηριότητας 6910 «ΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ», κατατάσσεται σύ΅φωνα ΅ε ΅ελέτη της ΙΟΒΕ στους κλάδους υψηλής επικινδυνότητας για φοροδιαφυγή.

5. Σύ΅φωνα ΅ε τις διατάξεις του άρθρου 20 παρ. 3 του ν. 3842/2010, οι συναλλαγές επιχειρήσεων ή επαγγελ΅ατιών και ιδιωτών άνω των 1500 Ευρώ, θα πρέπει υποχρεωτικώς να εξοφλούνται ΅έσω τραπέζης, ΅ε χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες ή ΅έσω τραπεζικού λογαριασ΅ού και ΅ε επιταγές, η συ΅΅όρφωση δε στη διάταξη αυτή, προϋποθέτει ότι κατά την εξόφληση θα παρέχονται στοιχεία προς τις τράπεζες και τους λοιπούς ε΅πλεκό΅ενους για την εκκαθάριση των συναλλαγών φορείς, τα οποία αφορούν απλά προσωπικά δεδο΅ένα (όνο΅α πληρωτή, ονο΅ατεπώνυ΅ο δικαιούχου πληρω΅ής, η΅ερο΅ηνία συναλλαγής, ποσό συναλλαγής και αιτιολογία συναλλαγής).

6. Σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 23 περ. β του ν. 4172/2013, προκει΅ένου να προσδιορισθεί το κέρδος από επιχειρη΅ατική δραστηριότητα, οι επικαλού΅ενες δαπάνες άνω των 500 Ευρώ θα πρέπει υποχρεωτικώς να έχουν εξοφληθεί ΅ε τη χρήση τραπεζικού ΅έσου πληρω΅ής. Ως τραπεζικό ΅έσο πληρω΅ής για την εφαρ΅ογή της διάταξης νοείται ΅εταξύ άλλων και η χρήση χρεωστικών ή πιστωτικών καρτών, ενώ παράλληλα η συ΅΅όρφωση στη διάταξη προϋποθέτει ότι κατά την εξόφληση θα παρέχονται στοιχεία προς τους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών και τους λοιπούς ε΅πλεκό΅ενους για την εκκαθάριση των συναλλαγών φορείς, τα οποία αφορούν προσωπικά δεδο΅ένα.

Η εν λόγω διάταξη ισχύει για τις δαπάνες που πραγ΅ατοποιούνται στα φορολογικά έτη από 1ης Ιανουάριου 2014 και ΅ετά.

7. Σύ΅φωνα ΅ε την παρ. Γ΄ περ. 2.2. του ν. 4336/2015, η Ελλάδα δεσ΅εύεται έναντι των δανειστών να επεξεργαστεί κοστολογη΅ένο επιχειρησιακό σχέδιο για την προώθηση των ηλεκτρονικών πληρω΅ών (΅νη΅ονιακή υποχρέωση).

8. Με την παρ. 1 του άρθρου 68 του ν. 4446/2016, ο νο΅οθέτης παρέχει φορολογικό κίνητρο στους πολίτες, συνδέοντας την έκπτωση φόρου εισοδή΅ατος (αφορολόγητο) ΅ε την πραγ΅ατοποίηση ηλεκτρονικών πληρω΅ών. Περαιτέρω, για την απλοποίηση των διαδικασιών, προβλέπεται η αυτό΅ατη παροχή στοιχείων των πραγ΅ατοποιηθεισών πληρω΅ών από τους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών προς τη φορολογική διοίκηση, ενη΅ερώνοντας την ηλεκτρονική ΅ερίδα (TAXIS NET) του φορολογού΅ενου για τα συγκεντρωτικά στοιχεία των δαπανών που πραγ΅ατοποιήθηκαν σε ΅ία συγκεκρι΅ένη περίοδο, ώστε να ΅πορεί να υποβάλλει ηλεκτρονικά τη φορολογική του δήλωση.

9. Σύ΅φωνα ΅ε την παρ. 2 του άρθρου 69 του ν. 4446/2016 τροποποιήθηκε η παρ. 3 του άρθρου 20 του ν. 3842/2010 και ορίζεται ότι οι συναλλαγές ΅εταξύ επιχειρήσεων ή επαγγελ΅ατιών και ιδιωτών άνω των 500 Ευρώ, θα πρέπει να εξοφλούνται υποχρεωτικώς ΅ε ηλεκτρονικά ΅έσα. Η διαφορά συνίσταται απλώς στη ΅είωση του ποσού από το οποίο απορρέει η υποχρέωση της εν λόγω διάταξης, ήτοι από 1.500 σε 500 Ευρώ.

10. Συ΅πληρώνοντας το πλέγ΅α των διατάξεων του ν. 4446/2016 για την προώθηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, προστέθηκε νέα παράγραφος στο άρθρο 23 του ν. 4172/2013, ΅ε την οποία θεσπίζεται υποχρέωση εξόφλησης ΅έσω παρόχου υπηρεσιών πληρω΅ών των δαπανών που πραγ΅ατοποιούνται στο πλαίσιο εργασιακής σχέσης.

11. Με το άρθρο 65 του ν. 4446/2016, όπως τροποποιήθηκε ΅ε τον ν. 4472/2017 και ισχύει, και συνακόλουθα ΅ε την επί΅αχη Κ.Υ.Α. η οποία εκδόθηκε κατ εξουσιοδότηση του άρθρου αυτού, θεσπίζεται υποχρέωση αποδοχής ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα από τους δικαιούχους πληρω΅ής όταν συ΅βάλλονται ΅ε πληρωτές οι οποίοι ενεργούν για λόγους που δεν ε΅πίπτουν στην επιχειρη΅ατική, επαγγελ΅ατική ή ε΅πορική τους ιδιότητα. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζεται ότι ο πελάτης, εφόσον το ζητήσει, θα ΅πορεί να πραγ΅ατοποιεί τις συναλλαγές του ΅ε ηλεκτρονικά ΅έσα πληρω΅ών, καθώς η επιχείρηση ή ο επαγγελ΅ατίας δεν ΅πορεί να ισχυριστεί ότι δεν διαθέτει τον κατάλληλο εξοπλισ΅ό.

12. Είναι διασφαλισ΅ένο ότι ΅ε τη χρήση κάρτας POS δεν αποκαλύπτεται η αιτιολογία της συναλλαγής, ούτε προκύπτει το αντικεί΅ενο των υπηρεσιών του δικηγόρο, όπως λ.χ. αν πρόκειται για υπεράσπιση σε ποινική δίκη.

13. Οι διατάξεις του ν. 4446/2016 συ΅βάλλουν στην επίτευξη του σκοπού της πάταξης της φοροδιαφυγής και της αύξησης των δη΅οσίων εσόδων και δεν θίγουν ζητή΅ατα προστασίας προσωπικών δεδο΅ένων.

14. Η χρήση τερ΅ατικού POS δεν προϋποθέτει την επεξεργασία άλλων δεδο΅ένων πέρα από αυτά που ήδη τυγχάνουν επεξεργασίας και αφορούν αποκλειστικά και ΅όνον τα στοιχεία της συναλλαγής (παρ. 1.4.δ. του άρθρου 1 της ΠΟΛ 1033/2014), στο δε άρθρο 3 της υπό εξέταση Κ.Υ.Α. αναφέρεται ρητά ότι διαβιβάζονται στην Ανεξάρτητη Αρχή ∆η΅οσίων Εσόδων, στη Γενική Γρα΅΅ατεία Ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή αποκλειστικά τα στοιχεία που αναφέρονται στην προαναφερθείσα ΠΟΛ. Μοναδικός στόχος αυτής της διαβίβασης είναι να διαπιστωθεί αν οι υπόχρεοι διαθέτουν ενεργό POS.

15. Ενόψει της οικονο΅ικής κρίσης και της αναγκαιότητας αντι΅ετώπισης και πάταξης της φοροδιαφυγής, η υπαγωγή ελευθέρων επαγγελ΅ατιών στις διατάξεις της εν λόγω Κ.Υ.Α., κατά στάθ΅ιση τυχόν προσβολής δικαιω΅άτων, είναι συνταγ΅ατικά ανεκτή, και τέλος

16. Οι ισχυρισ΅οί του ∆.Σ.Α. περί παραβιάσεως της θεσ΅ικής ιδιότητας και ανεξαρτησίας του δικηγόρου, περί άνισης ΅εταχείρισης ΅εταξύ εντολέων των δικηγόρων, περί προσβολής της ιδιωτικής αυτονο΅ίας και περί παραβίασης του δικηγορικού απορρήτου, εκφεύγουν της αρ΅οδιότητας της Αρχής.

Ο ∆.Σ.Α. ΅ε το υπ αριθ΅. πρωτ. Γ/ΕΙΣ/4696/16.06.2017 υπό΅νη΅ά του επαναλα΅βάνει τον ισχυρισ΅ό ότι η υποχρεωτική τοποθέτηση και χρήση των τερ΅ατικών αποδοχής καρτών πληρω΅ών και ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα από τους δικηγόρους συνεπάγεται τετραπλή επεξεργασία προσωπικών δεδο΅ένων, όπως αναπτύσσεται και στην αίτησή του και εκτίθεται ανωτέρω, και περαιτέρω αναφέρει τα εξής:

1. Ο ισχυρισ΅ός του Υπουργείου ότι η ηλεκτρονική πληρω΅ή ΅έσω κάρτας και POS δεν συνεπάγεται επεξεργασία των προσωπικών δεδο΅ένων του πληρωτή, διότι το άρθρο 3 της Κ.Υ.Α. παραπέ΅πει στην περ. δ της παρ. 4 του άρθρου 1 της ΠΟΛ 1033/2014 δεν είναι ακριβής, διότι το εν λόγω άρθρο αναφέρεται αποκλειστικά στη διαδικασία ελέγχου της τοποθέτησης POS από τη Γενική Γρα΅΅ατεία Καταναλωτή, και όχι στη διαβίβαση δεδο΅ένων προς την ΑΑ∆Ε και τις λοιπές φορολογικές, ελεγκτικές και δη΅όσιες αρχές.

2. Οι δικηγόροι εξαιρούνται από το πεδίο εφαρ΅ογής του ν. 4446/2016 ακό΅η και ΅ετά την τροποποίηση του ν. 4472/2017, επο΅ένως η Κ.Υ.Α. παρανό΅ως υπάγει τους δικηγόρους στο πεδίο εφαρ΅ογής της. Η νο΅οθετική τροποποίηση ουδόλως ΅ετέβαλε τα πράγ΅ατα καθώς αντικατέστησε έναν όρο ΅ε τον ορισ΅ό του, εφόσον καταναλωτής εξ ορισ΅ού ση΅αίνει το πρόσωπο που ενεργεί για λόγους που δεν ε΅πίπτουν στην ε΅πορική, επιχειρη΅ατική ή επαγγελ΅ατική του δραστηριότητα. Εξάλλου σε όλες τις άλλες σχετικές διατάξεις του ν. 4446/2016 πλην του άρθρου 65 γίνεται συστη΅ατικά λόγος για «καταναλωτές». Όπως έχει παγίως νο΅ολογηθεί «η παροχή των δικηγορικών υπηρεσιών, εκτι΅ώ΅ενη τόσο από την πλευρά των σκοπών που επιδιώκει ο νό΅ος περί προστασίας των καταναλωτών, όσο και από την άποψη της ειδικής φύσης του δικηγορικού λειτουργή΅ατος, δεν ε΅πίπτει στο πεδίο εφαρ΅ογής του νό΅ου 2251/94 περί προστασίας των καταναλωτών, από τον οποίο και δεν καταργήθηκε η ειδική για τους δικηγόρους ρύθ΅ιση της ευθύνης τους κατά το άρθρο 73 του ΕισΝ.Κ.Πολ.∆.» (ΑΠ Ολ. 18/1999, 19/1999 και ΑΠ 1057/2009).

Εξάλλου οι δικηγόροι δεν διαθέτουν ούτε κατάστη΅α, ούτε τα΅είο, αλλά γραφείο κατά την σαφή διάταξη του άρθρου 23 παρ. 1 του ν. 4193/2013.

3. Η επιβαλλό΅ενη επεξεργασία, συνεπάγεται κόστος για τον δικηγόρο που ΅ετακυλύεται στους εντολείς του, κατά συνέπεια περιορίζει δυσανάλογα το δικαίω΅α παροχής δικαστικής προστασίας κατά το άρθρο 20 παρ 1. Σ.

Εξάλλου οι δικηγόροι για την διεκπεραίωση της εντολής λα΅βάνουν συχνά από τους εντολείς τους χρη΅ατικά ποσά για την κάλυψη εξόδων και όχι ως α΅οιβή, τα οποία δεν νοείται να επιβαρύνονται ΅ε την παροχή προ΅ήθειας προς τον εκάστοτε πάροχο υπηρεσιών πληρω΅ών.

4. Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας. Ειδικότερα: α) η υποχρεωτική τοποθέτηση τερ΅ατικών αποδοχής καρτών δεν συνιστά πρόσφορο ΅έσο αντι΅ετώπισης της φοροδιαφυγής, διότι η ύπαρξη και ΅όνον του σχετικού τερ΅ατικού ΅ηχανή΅ατος, δεν ΅πορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά έναντι εκείνων που επιθυ΅ούν να προβούν σε αδήλωτη συναλλαγή, β) είναι ΅έτρο απρόσφορο και δυσανάλογα επαχθές για τους δικηγόρους, καθώς 6.976 δικηγόροι δεν έχουν εκδώσει κανένα γρα΅΅άτιο προείσπραξης, γ) οι ανάγκες πάταξης της φοροδιαφυγής καλύπτονται από ήδη υφιστά΅ενα ΅έτρα, όπως η α΅φι΅ερώς υποχρεωτική χρήση ηλεκτρονικών ΅έσων πληρω΅ής για ποσά άνω των 500 Ευρώ, δ) δεν αναζητήθηκαν εναλλακτικές επιλογές και επιεικέστερες λύσεις όπως η παροχή ιδιαίτερων οικονο΅ικών και φορολογικών κινήτρων σε όσους επιλέγουν την τοποθέτηση POS.

5. Το δικηγορικό απόρρητο δεν εξυπηρετεί αποκλειστικά το συ΅φέρον του εντολέα, αλλά πρόκειται για θεσ΅ό δη΅όσιας τάξης, στο απόρρητο δε υπάγεται όχι ΅όνον το περιεχό΅ενο της νο΅ικής συ΅βουλής αλλά και η ίδια η ύπαρξη της παροχής νο΅ικής συ΅βουλής.

6. Παράβαση της αρχής της διαφάνειας. Ειδικότερα: τεκ΅αίρεται συγκατάθεση χωρίς προηγού΅ενη πλήρη ενη΅έρωση και χωρίς πλήρη επίγνωση της ΅ελλοντικής επεξεργασίας των δεδο΅ένων του εντολέως. Η υποχρεωτική τοποθέτηση και χρήση POS από τους δικηγόρους έχει ως αποτέλεσ΅α τη διαβίβαση δεδο΅ένων που αφορούν τη σχέση εντολής (όνο΅α και λογαριασ΅ό δικηγόρου και εντολέα, καθώς και το ποσό της δικηγορικής α΅οιβής) σε τρίτα, απροσδιόριστα εκ των προτέρων πρόσωπα, παραβιάζοντας ΅ε τον τρόπο αυτό το δικηγορικό απόρρητο. Επιπρόσθετα, το υποκεί΅ενο των δεδο΅ένων (ο εντολέας του δικηγόρου) δεν γνωρίζει εκ των προτέρων ότι υφίσταται επεξεργασία των προσωπικών του δεδο΅ένων από τους παρόχους υπηρεσιών πληρω΅ών, τον φορέα αποδοχής και εκκαθάρισης συναλλαγών, και από τους λοιπούς δη΅όσιους ελεγκτικούς φορείς που προβλέπονται στο άρθρο 71 του ν. 4446/2016.

7. Μεταξύ των υποκατηγοριών των νο΅ικών υπηρεσιών δικηγόρου που υπάγονται στην Κ.Υ.Α. είναι και ο κωδικός αριθ΅ός δραστηριότητας 69.10.11 «Υπηρεσίες παροχής νο΅ικών συ΅βούλων και νο΅ικής εκπροσώπησης στον το΅έα του ποινικού δικαίου». Η συναλλαγή και η πληρω΅ή δικηγόρου, που δραστηριοποιείται επαγγελ΅ατικά ΅ε την παροχή συ΅βουλών και την εκπροσώπηση στον το΅έα του ποινικού δικαίου, φανερώνει τη σύνδεση του εν λόγω προσώπου ΅ε ποινική δίωξη ή καταδίκη, οπότε το σχετικό προσωπικό δεδο΅ένο καθίσταται ευαίσθητο. Κατά συνέπεια θα πρέπει να χορηγηθεί η προηγού΅ενη άδεια της Αρχής.

8. Ανατρέπεται ο κανόνας του νό΅ι΅ου χρή΅ατος όπως διαγράφεται στο άρθρο 128 ΣΛΕΕ.

9. Η υποχρεωτική τοποθέτηση τερ΅ατικών συσκευών, χωρίς να έχει ληφθεί πρόνοια για την θωράκιση της ασφάλειας των δεδο΅ένων ΅ε κατάλληλα τεχνικά ΅έσα, καθιστά τα δεδο΅ένα περισσότερο ευάλωτα, και

10. Σύ΅φωνα ΅ε το εθνικό δίκαιο 28 ευρωπαϊκών χωρών η τοποθέτηση POS δεν είναι υποχρεωτική για τους δικηγόρους.

Η Αρχή, ΅ετά από εξέταση όλων των στοιχείων του φακέλου, αφού άκουσε τον εισηγητή και τις διευκρινίσεις της βοηθού εισηγητή, η οποία αποχώρησε ΅ετά τη συζήτηση και πριν από τη διάσκεψη και τη λήψη αποφάσεως, και κατόπιν διεξοδικής συζήτησης, εκδίδει την ακόλουθη

Γ Ν Ω Μ Ο ∆ Ο Τ Η Σ Η

1. Σύ΅φωνα ΅ε τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 1 στοιχ. α και β του ν. 2472/1997, τα δεδο΅ένα προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να συλλέγονται κατά τρόπο θε΅ιτό και νό΅ι΅ο για καθορισ΅ένους, σαφείς και νό΅ι΅ους σκοπούς και να υφίστανται θε΅ιτή και νό΅ι΅η επεξεργασία ενόψει των σκοπών αυτών, καθώς και να είναι συναφή, πρόσφορα και όχι περισσότερα από όσα κάθε φορά απαιτείται ενόψει των σκοπών της επεξεργασίας. Προεχόντως, για να είναι επιτρεπτή η επεξεργασία προσωπικών δεδο΅ένων πρέπει να έχει νό΅ι΅ο έρεισ΅α, δηλαδή να προβλέπεται ΅ε διάταξη τυπικού νό΅ου ή ΅ε κανονιστική πράξη εκδιδό΅ενη βάσει ειδικής νο΅οθετικής εξουσιοδότησης και εντός των ορίων της.

Εξάλλου, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 5 παρ. 1 του ν. 2472/1997, επεξεργασία δεδο΅ένων προσωπικού χαρακτήρα επιτρέπεται ΅όνον όταν το υποκεί΅ενο των δεδο΅ένων έχει δώσει τη συγκατάθεσή του. Η επεξεργασία προσωπικών δεδο΅ένων χωρίς τη συγκατάθεση των υποκει΅ένων τους, είναι κατ' εξαίρεση επιτρεπτή, ΅όνο στην περίπτωση που συντρέχει κάποια από τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στην παράγραφο 2 του άρθρου 5 του ν. 2472/1997. Ειδικότερα, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 5 παρ. 2 του ν. 2472/1997, «κατ' εξαίρεση επιτρέπεται η επεξεργασία και χωρίς τη συγκατάθεση, όταν ..β) η επεξεργασία είναι αναγκαία για την εκπλήρωση υποχρεώσεως του υπευθύνου επεξεργασίας, η οποία επιβάλλεται από το νό΅ο.. δ) η επεξεργασία είναι αναγκαία για την εκτέλεση έργου δη΅οσίου συ΅φέροντος ή έργου που ε΅πίπτει στην άσκηση δη΅όσιας εξουσίας και εκτελείται από δη΅όσια αρχή ή έχει ανατεθεί από αυτή είτε στον υπεύθυνο επεξεργασίας είτε σε τρίτο, στον οποίο γνωστοποιούνται τα δεδο΅ένα.». Τέλος, σύ΅φωνα ΅ε τις διατάξεις του άρθρου 7Α παρ. 1 στοιχ. α του ν. 2472/1997, ο υπεύθυνος επεξεργασίας απαλλάσσεται από την υποχρέωση γνωστοποίησης και λήψης αδείας, όταν η επεξεργασία πραγ΅ατοποιείται για σκοπούς που συνδέονται ΅ε σχέση εργασίας ή έργου ή ΅ε παροχή υπηρεσιών στο δη΅όσιο το΅έα και είναι αναγκαία για την εκπλήρωση υποχρέωσης που επιβάλλει ο νό΅ος ή για την εκτέλεση των υποχρεώσεων από τις παραπάνω σχέσεις και το υποκεί΅ενο έχει προηγου΅ένως ενη΅ερωθεί.

2. Σύ΅φωνα ΅ε την παρ. 3 του άρθρου 20 του ν. 3842/2010, όπως

αντικαταστάθηκε και ισχύει ΅ε το άρθρο 69 του ν. 4446/2016, τα φορολογικά στοιχεία συνολικής αξίας 500 Ευρώ και άνω, που εκδίδονται για πώληση αγαθών ή παροχή υπηρεσιών σε ιδιώτες, εξοφλούνται από τους λήπτες τους, αγοραστές των αγαθών ή των υπηρεσιών αποκλειστικά ΅ε τη χρήση ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα ή άλλου ηλεκτρονικού τρόπου πληρω΅ής και δεν επιτρέπεται εξόφληση των στοιχείων αυτών ΅ε ΅ετρητά.

Σύ΅φωνα δε ΅ε την περ. β του άρθρου 23 του ν. 4172/2013, οι δαπάνες που αφορούν σε αγορά αγαθών ή λήψη υπηρεσιών αξίας άνω των 500 Ευρώ, εφόσον η τ΅η΅ατική ή ολική εξόφλησή τους δεν έγινε ΅ε τη χρήση τραπεζικού ΅έσου πληρω΅ής, δεν εκπίπτουν από τα φορολογητέα έσοδα, ενώ σύ΅φωνα ΅ε την παρ. 4 της ΠΟΛ 1216/2014, ως τραπεζικό ΅έσο πληρω΅ής για την εφαρ΅ογή και ισχύ των διατάξεων της περ. β του άρθρου 23 του ν. 4172/2013, νοείται ΅εταξύ άλλων και η χρήση χρεωστικών ή πιστωτικών καρτών. Ακό΅η σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 1 της ΠΟΛ 1005/2017, για να διατηρηθεί η ΅είωση φόρου σύ΅φωνα ΅ε τις διατάξεις του ν. 4172/2013, ο φορολογού΅ενος απαιτείται να πραγ΅ατοποιήσει δαπάνες απόκτησης αγαθών και λήψης υπηρεσιών στην η΅εδαπή ή σε κράτη-΅έλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του Ε.Ο.Χ. οι οποίες να έχουν εξοφληθεί ΅ε ηλεκτρονικά ΅έσα πληρω΅ής.

Με τις διατάξεις των άρθρων 62 επ. του ν. 4446/2016, που ΅νη΅ονεύονται ανωτέρω, θεσπίζονται ΅έτρα για την προώθηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών και, ΅εταξύ άλλων, επιβάλλεται η υποχρέωση αποδοχής ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα, παρέχεται δε νο΅οθετική εξουσιοδότηση, ΅ε το άρθρο 65 παρ.3, για τη ρύθ΅ιση ΅ε υπουργική απόφαση των θε΅άτων που αναγράφονται στη διάταξη αυτή.

Επίσης στο άρθρο 68 του ν. 4446/2016 προβλέπονται ΅ειώσεις φόρου ΅έσω ηλεκτρονικών συναλλαγών, ενώ στο άρθρο 71 του ιδίου νό΅ου προβλέπεται η σύσταση «Συστή΅ατος Μητρώων Τραπεζικών Λογαριασ΅ών και Λογαριασ΅ών Πληρω΅ών» των πιστωτικών ιδρυ΅άτων, των ιδρυ΅άτων πληρω΅ών και των ιδρυ΅άτων ηλεκτρονικού χρή΅ατος καθώς και των παρόχων υπηρεσιών πληρω΅ών που αποδέχονται συναλλαγές καρτών πληρω΅ών στη Γενική Γρα΅΅ατεία Πληροφοριακών Συστη΅άτων του Υπουργείου Οικονο΅ικών ΅ε σκοπό τη διευκόλυνση της διαβίβασης των αιτη΅άτων παροχής πληροφοριών από το σύνολο των υπηρεσιών της Γενικής Γρα΅΅ατείας ∆η΅οσίων Εσόδων και του Σ∆ΟΕ, την Οικονο΅ική Αστυνο΅ία, τον Οικονο΅ικό Εισαγγελέα, τον Εισαγγελέα Εγκλη΅άτων ∆ιαφθοράς, και την Αρχή καταπολέ΅ησης νο΅ι΅οποίησης εσόδων από εγκλη΅ατικές δραστηριότητες.

Με το άρθρο 1 της ΚΥΑ 45231/20.04.2017, η οποία εκδόθηκε κατά νο΅οθετική εξουσιοδότηση του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, οι δικαιούχοι πληρω΅ής οι οποίοι διαθέτουν κωδικό δραστηριότητας (ΚΑ∆) «νο΅ικές δραστηριότητες» (ΚΑ∆ 69.10) υποχρεούνται να αποδέχονται ΅έσα πληρω΅ής ΅ε κάρτα κατά την ολοκλήρωση των πράξεων πληρω΅ής που πραγ΅ατοποιούν καταναλωτές. Οι υπόχρεοι οφείλουν να συ΅΅ορφωθούν εντός τριών ΅ηνών από την δη΅οσίευση της ΚΥΑ στο ΦΕΚ, ήτοι έως την 27.07.2017. Ο έλεγχος της τήρησης των διατάξεων της ΚΥΑ ανατίθεται στην ∆/νση Θεσ΅ικών Ρυθ΅ίσεων και Εποπτείας αγοράς προϊόντων και παροχής υπηρεσιών της Γενικής Γρα΅΅ατείας ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή, και στις ∆ιευθύνσεις Ανάπτυξης των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας. Κατά των παραβάσεων της ΚΥΑ απειλείται διοικητικό πρόστι΅ο ύψους 1.500 Ευρώ.

Ειδικότερα, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 2 της εν λόγω ΚΥΑ αρ΅όδιες αρχές για τη διενέργεια ελέγχων, την επιβολή των προστί΅ων και τη βεβαίωση των παραβάσεων ορίζονται η ∆/νση Θεσ΅ικών Ρυθ΅ίσεων και Εποπτείας αγοράς προϊόντων και παροχής υπηρεσιών της Γενικής Γρα΅΅ατείας ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή, και οι ∆ιευθύνσεις Ανάπτυξης των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας. Επίσης σύ΅φωνα ΅ε το ίδιο άρθρο οι υπηρεσίες της Ειδικής Γρα΅΅ατείας του Σώ΅ατος ∆ίωξης Οικονο΅ικού Εγκλή΅ατος και της Ανεξάρτητης Αρχής ∆η΅οσίων Εσόδων (ΑΑ∆Ε), εφόσον στα πλαίσια των ελέγχων που διενεργούν βάσει των αρ΅οδιοτήτων τους διαπιστώσουν παράβαση του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, υποχρεούνται να ενη΅ερώσουν εγγράφως την ∆/νση Θεσ΅ικών Ρυθ΅ίσεων και Εποπτείας αγοράς προϊόντων και παροχής υπηρεσιών της Γενικής Γρα΅΅ατείας ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή. Τέλος, σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 3 της εν λόγω ΚΥΑ η ΑΑ∆Ε κοινοποιεί ανά τακτά χρονικά διαστή΅ατα στη Γενική Γρα΅΅ατεία Ε΅πορίου και Προστασίας Καταναλωτή κατάλογο στον οποίο περιλα΅βάνονται α) οι ΑΦΜ του συνόλου των υπόχρεων αποδοχής πληρω΅ών ΅ε κάρτα και β) στοιχεία από τα οποία προκύπτει η δυνατότητα ή ΅η αποδοχής πληρω΅ών ΅ε κάρτα, σύ΅φωνα ΅ε την περ. δ της παρ. 4 του άρθρου 1 της ΠΟΛ 1033/2014. Τα στοιχεία αυτά είναι ο τριψήφιος κωδικός τράπεζας, όπως ορίζεται από την Τράπεζα της Ελλάδας, ο ΑΦΜ του υπόχρεου, η επωνυ΅ία της επιχείρησης ο διακριτικός της τίτλος, το πλήθος συναλλαγών καρτών για την περίοδο αναφοράς και η αξία συναλλαγών καρτών σε ευρώ.

3. Η υποχρεωτική τοποθέτηση και χρήση POS ε΅πίπτει στο πεδίο εφαρ΅ογής του ν. 2472/1997 περί προσωπικών δεδο΅ένων, και συνεπώς η Αρχή είναι αρ΅όδια να επιληφθεί του ζητή΅ατος, στο ΅έτρο που η εγκατάσταση και λειτουργία του τερ΅ατικού αυτού συστή΅ατος πληρω΅ής συνεπάγεται και επεξεργασία δεδο΅ένων προσωπικού χαρακτήρα. Σύ΅φωνα δε ΅ε όσα εκτίθενται ανωτέρω στη σκέψη 1, πρέπει κατά πρώτον να εξεταστεί αν η κανονιστική απόφαση, ΅ε την οποία προβλέπεται η επεξεργασία αυτή, βρίσκει έρεισ΅α στη σχετική εξουσιοδοτική διάταξη.

H ΚΥΑ 45231/20.04.2017 εκδόθηκε κατ επίκληση, πλην άλλων, του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, όπως ίσχυε κατά την έκδοσή της, πριν την τροποποίηση του άρθρου αυτού ΅ε το άρθρο 74 του ν. 4472/2017. Από τις διατάξεις του εν λόγω άρθρου, ερ΅ηνευό΅ενες στο πλαίσιο του συνόλου των διατάξεων του σχετικού Τ΅ή΅ατος του νό΅ου και ιδίως σε συνδυασ΅ό ΅ε το άρθρο 63, προκύπτει ότι η ανωτέρω εξουσιοδοτική διάταξη έχει εφαρ΅ογή στο πλαίσιο συναλλαγών ΅ε «καταναλωτές». Ό΅ως, η παροχή δικηγορικών υπηρεσιών δεν συνιστά καταναλωτική σύ΅βαση ΅εταξύ του δικηγόρου και του πελάτη του. Ειδικότερα, η άσκηση του δικηγορικού επαγγέλ΅ατος αποτελεί δη΅όσιο λειτούργη΅α, το οποίο ανάγεται στην οργάνωση της απονο΅ής της δικαιοσύνης και στην ε΅πέδωση της αρχής του κράτους δικαίου (βλ. άρθρο 1 του ν. 4194/2013) και διέπεται από ειδικούς κανόνες που ρυθ΅ίζουν την εσωτερική σχέση του δικηγόρου ΅ε τους πελάτες του ΅ε διαφορετικό τρόπο σε σχέση ΅ε την παροχή υπηρεσιών σε «καταναλωτές» κατά την έννοια του ν. 2251/1994 «περί προστασίας των καταναλωτών». Πρβλ. σχετικά και την ΟλΑΠ 18/1999, κατά την οποία «η παροχή των δικηγορικών υπηρεσιών, εκτι΅ώ΅ενη τόσο από την πλευρά των σκοπών που επιδιώκει ο νό΅ος περί προστασίας των καταναλωτών, όσο και από την άποψη της ειδικής φύσης του δικηγορικού λειτουργή΅ατος, δεν ε΅πίπτει στο πεδίο εφαρ΅ογής του νό΅ου 2251/94». Αλλά και η πρόσφατη απόφαση του ∆ΕΕ της 15.1 2015, Birutė Šiba κατά Arūnas Devėnas, δεν επεκτείνει την έννοια των καταναλωτικών συ΅βάσεων σε κάθε σύ΅βαση παροχής νο΅ικών υπηρεσιών, αλλά ΅όνο σε εκείνες που δεν αποτελούν «αντικεί΅ενο ατο΅ικής διαπραγ΅άτευσης» και στις οποίες χρησι΅οποιούνται προδιατυπω΅ένες «τυποποιη΅ένες ρήτρες που έχουν συνταχθεί σε προγενέστερο χρόνο από τον ίδιο [τον δικηγόρο] ή από τα όργανα του επαγγελ΅ατικού συλλόγου στον οποίο ανήκει».

Υπό τα δεδο΅ένα αυτά, κατά την ο΅όφωνη γνώ΅η της Αρχής, το πεδίο εφαρ΅ογής της εξουσιοδοτικής διάταξης του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, κατά την αρχική της διατύπωση, ΅ε βάση την οποία εκδόθηκε η ΚΥΑ υπ αριθ΅όν 45231/20.4.2017, δεν καταλα΅βάνει και τους δικηγόρους, οι πελάτες - εντολείς των οποίων δεν είναι «καταναλωτές» κατά την έννοια του ν. 2251/1994. Συνεπώς, η εν λόγω ΚΥΑ βρίσκεται εκτός των ορίων της εξουσιοδότησης της διάταξης του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, και ως εκ τούτου είναι ανίσχυρη και ΅η εφαρ΅οστέα, κατά το ΅έρος που αφορά τους δικηγόρους, ενώ και ΅ε την ΅εταγενέστερη διαφορετική διατύπωση της διάταξης αυτής ΅ετά την τροποποίησή της ΅ε τον ν. 4472/2017, είναι α΅φίβολο αν παρέχεται επαρκές έρεισ΅α για τη συγκεκρι΅ένη ρύθ΅ιση, δεδο΅ένου ότι δεν έχει διευρυνθεί το πεδίο εφαρ΅ογής των σχετικών διατάξεων του νό΅ου, όπως ορίζεται στο άρθρο 63, το οποίο δεν έχει τροποποιηθεί.

Πλην του ανωτέρω θέ΅ατος της υπέρβασης των ορίων της νο΅οθετικής εξουσιοδότησης, η Αρχή θεωρεί σκόπι΅ο να εξετάσει περαιτέρω και το ζήτη΅α αν η εφαρ΅ογή της επί΅αχης ΚΥΑ συνεπάγεται παραβίαση των προσωπικών δεδο΅ένων των ΅ελών του αιτούντος Συλλόγου, όπως υποστηρίζεται ΅ε την εξεταζό΅ενη αίτηση.

Ως προς το ζήτη΅α αυτό, η Αρχή κρίνει, κατά πλειοψηφία αποτελού΅ενη από τρία ΅έλη, ΅εταξύ των οποίων ο Πρόεδρος, η ψήφος του οποίου υπερισχύει σε περίπτωση ισοψηφίας σύ΅φωνα ΅ε το άρθρο 19 παρ. 2 του ν. 2472/1997, ότι η επεξεργασία δεδο΅ένων προσωπικού χαρακτήρα την οποία συνεπάγεται η εγκατάσταση και λειτουργία POS γίνεται για σαφώς καθορισ΅ένους και νό΅ι΅ους σκοπούς και δεν έρχεται σε αντίθεση ΅ε τις ουσιαστικές προϋποθέσεις επεξεργασίας προσωπικών δεδο΅ένων κατά τον ν. 2472/1997.

Ειδικότερα, ΅ε το άρθρο 65 του ν. 4446/2016, όπως τροποποιήθηκε ΅ε τον ν. 4472/2017 και ισχύει, θεσπίζεται υποχρέωση αποδοχής ΅έσων πληρω΅ής ΅ε κάρτα από τους δικαιούχους πληρω΅ής- δικηγόρους όταν συ΅βάλλονται ΅ε πληρωτές οι οποίοι ενεργούν για λόγους που δεν ε΅πίπτουν στην επιχειρη΅ατική, επαγγελ΅ατική ή ε΅πορική τους ιδιότητα. Με τον τρόπο αυτόν παρέχεται στον εντολέα του δικηγόρου η δυνατότητα να πραγ΅ατοποιεί τις συναλλαγές του ΅ε ηλεκτρονικά ΅έσα πληρω΅ών, αφού ο δικηγόρος - δικαιούχος πληρω΅ής θα υποχρεούται εφεξής να τοποθετήσει POS στο δικηγορικό του γραφείο.

Η πληρω΅ή ΅έσω POS συνεπάγεται επεξεργασία απλών (οικονο΅ικών) δεδο΅ένων των εντολέων - πληρωτών και των δικηγόρων - δικαιούχων των πληρω΅ών, ΅έσω της δια΅εσολάβησης του χρη΅ατοπιστωτικού συστή΅ατος. Η επεξεργασία αυτή θωρακίζεται από τις ισχύουσες διατάξεις της κεί΅ενης νο΅οθεσίας για τις προϋποθέσεις άρσης του τραπεζικού απορρήτου, υπό τη συνδρο΅ή των οποίων και ΅όνον είναι δυνατή η πρόσβαση των δη΅οσίων ελεγκτικών φορέων του άρθρου 71 του ν. 4446/2016 στα δεδο΅ένα αυτά. (Για τη λειτουργία και τις εγγυήσεις του συστή΅ατος βλ. και την Απόφαση Υπουργού Οικονο΅ικών ΠΟΛ 1202/2015, η οποία εκδόθηκε ΅ετά τη σχετική γνω΅οδότηση 5/2013 της ΑΠ∆ΠΧ.) Η «ανιχνευσι΅ότητα» των εν λόγω οικονο΅ικών δεδο΅ένων, η οποία επιτυγχάνεται ΅ε τη χρήση του συστή΅ατος POS, συ΅βάλλει ση΅αντικά στη διενέργεια αποτελεσ΅ατικών φορολογικών ελέγχων για την καταπολέ΅ηση της φοροδιαφυγής, που αποτελεί στόχο υπέρτερου δη΅οσίου συ΅φέροντος ΅ε συνταγ΅ατικό έρεισ΅α (άρθρα 4 παρ. 5 Συντ., 25 παρ. 4 Συντ.) (πρβλ και τη γνω΅οδότηση 4/2011 της ΑΠ∆ΠΧ). Εξάλλου κατά την πληρω΅ή ΅έσω POS δεν αποκαλύπτεται η αιτιολογία της συναλλαγής και, συνεπώς, δεν τίθεται ζήτη΅α προστασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδο΅ένων, αφού δεν προκύπτει σύνδεση των δικηγορικών υπηρεσιών ΅ε ορισ΅ένο αντικεί΅ενο, ποινικού ή οποιουδήποτε άλλου χαρακτήρα. Ούτε γεννάται θέ΅α παραβίασης του δικηγορικού απορρήτου κατά τον ν. 4194/2013, διότι η ταυτότητα του εντολέα, το ύψος της δικηγορικής α΅οιβής και εν γένει η οικονο΅ική πλευρά της σχέσης ΅εταξύ του δικηγόρου και του εντολέα του δεν ε΅πίπτουν στο αντικεί΅ενο προστασίας του δικηγορικού απορρήτου (βλ. σχετ. Κ. Μακρίδου. Το ∆ικηγορικό απόρρητο, 1989 σελ. 102). Εξάλλου, η τυχόν επιλογή του εντολέα για την πληρω΅ή της οφειλό΅ενης α΅οιβής ΅έσω POS, συνεπάγεται την παροχή έγκρισης προς τα πιστωτικά ιδρύ΅ατα για επεξεργασία των προσωπικών του δεδο΅ένων που αφορούν τη συγκεκρι΅ένη συναλλαγή, γεγονός που απορρέει από τους όρους χορήγησης και χρήσης της κάρτας ή του συνδεό΅ενου ΅ε αυτήν τραπεζικού του λογαριασ΅ού. Επιπρόσθετα, ΅ε τις διατάξεις του άρθρου 68 του ν.4446/2016 και την ΠΟΛ 1005/2017, ο εντολέας γνωρίζει ότι η συγκεκρι΅ένη δαπάνη του θα καταγράφεται στα τραπεζικά πληροφοριακά συστή΅ατα και θα αποστέλλεται στη φορολογική διοίκηση για το «χτίσι΅ο» του αφορολόγητου.

Τέλος, η προβλεπό΅ενη ήδη στην ισχύουσα νο΅οθεσία ( βλ. άρθρο 69 παρ. 2 του ν. 4446/2016) α΅φι΅ερώς υποχρεωτική χρήση ηλεκτρονικών ΅έσων πληρω΅ής για συναλλαγές από 500 ευρώ και άνω δεν αποτελεί κατά την άποψη της Αρχής, εναλλακτικό ισοδύνα΅ο ΅έτρο σε σχέση ΅ε τον επιδιωκό΅ενο νο΅οθετικό σκοπό του άρθρου 65 του ν. 4446/2016, διότι η υποχρεωτική χρήση του POS από τους δικαιούχους πληρω΅ής αποβλέπει στην προώθηση και ενδυνά΅ωση της «ανιχνευσι΅ότητας» των πληρω΅ών γενικότερα, ακό΅η και για οικονο΅ικές συναλλαγές κάτω των 500 ευρώ, ΅ε σκοπό την πιο αποτελεσ΅ατική αντι΅ετώπιση του φαινο΅ένου της φοροδιαφυγής.

4. Κατά την άποψη τριών ΅ελών της Αρχής, η υποχρέωση εγκατάστασης και λειτουργίας POS στα δικηγορικά γραφεία αντίκειται στην αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγ΅ατος) και, κατ επέκταση, στο άρθρο 4 του ν. 2472/1997. Η αιτού΅ενη επεξεργασία αυξάνει τον κύκλο των αποδεκτών των προσωπικών δεδο΅ένων των δικηγόρων και των εντολέων τους (βλ. acquirer), χωρίς να είναι ούτε πρόσφορη ούτε αναγκαία για την αντι΅ετώπιση της φοροδιαφυγής ενώ ταυτόχρονα αντιβαίνει στην αρχή της stricto sensu αναλογικότητας διότι οι συνέπειες για τα υποκεί΅ενα των δεδο΅ένων είναι δυσανάλογα επαχθείς σε σχέση ΅ε τα προσδοκώ΅ενα ωφελή΅ατα για τον υπεύθυνο επεξεργασίας. Ειδικότερα, η λειτουργία POS αφορά προεχόντως συναλλαγές που συγκεντρώνουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Πρώτον, είναι καθη΅ερινές ή τουλάχιστον συχνές, δεύτερον, έχουν απρόσωπο χαρακτήρα, τρίτον, έχουν ΅ικρό χρη΅ατικό αντικεί΅ενο και τέταρτον πρόκειται για συ΅βάσεις ΅ε στιγ΅ιαίες παροχές, που εκπληρώνονται ταυτόχρονα (χέρι ΅ε χέρι) κατ' ΑΚ 374, γι' αυτό και κανείς δεν αποχωρεί από ένα κατάστη΅α, παραλα΅βάνοντας τα ε΅πορεύ΅ατα ή έχοντας απολαύσει τις προσφερό΅ενες υπηρεσίες, χωρίς να αφήσει το αντίτι΅ο. Αν συ΅φωνηθεί το αντίθετο, δηλ. η πίστωση του τι΅ή΅ατος, τότε η σύ΅βαση προσλα΅βάνει διαρκή χαρακτήρα, οπότε ο καταβάλλων λογιστικό χρή΅α οφειλέτης δεν είναι ανάγκη να προσέλθει στο κατάστη΅α για να πληρώσει στο POS. Μπορεί να το πράξει οποτεδήποτε στην Τράπεζα. Τουναντίον, επί στιγ΅ιαίων παροχών, η καταβολή του πράγ΅ατος ή των υπηρεσιών κωλύεται ΅ε την ένσταση της ΑΚ 374, αν ο πελάτης δεν καταβάλει ταυτόχρονα και αναγκαίως στον ίδιο τόπο ΅ετρητά ή λογιστικό χρή΅α, το τελευταίο λοιπόν αναπόφευκτα σε POS. Εδώ ακριβώς έγκειται διαφορά της φύσεως του πράγ΅ατος στη δικηγορική εντολή: έχει διαρκή χαρακτήρα, ΅ε αποτέλεσ΅α να ΅ην είναι δυνατή -ούτε πολλώ ΅άλλον αναγκαία- η ταυτόχρονη καταβολή της δικηγορικής α΅οιβής ΅αζί ΅ε την οφειλό΅ενη δικηγορική υπηρεσία στον ίδιο τόπο, δηλαδή στο γραφείο του δικηγόρου, οπότε η χρήση POS δεν παρίσταται αναγκαία, αφού η α΅οιβή θα καταβληθεί ούτως ή άλλως σε διαφορετικό χρόνο και τόπο. Τούτο υπαγορεύεται και από την ειδική νο΅οθεσία, που ορίζει τον χρόνο προκαταβολής της δικηγορικής α΅οιβής (και αντιστοίχως της προεισπράξεως), π.χ. την η΅έρα της δικασί΅ου. Ακριβώς ενόψει του ταυτοχρόνου χαρακτήρα εκπλήρωσης των εκατέρωθεν υποχρεώσεων στις καταναλωτικές συ΅βάσεις ("τοις ΅ετρητοίς" και όχι επί πιστώσει), περιορίζεται σ' αυτές τις συ΅βάσεις το πεδίο εφαρ΅ογής του επί΅αχου.

Ό΅ως, κατ' επανάληψιν νο΅ολογήθηκε, ο δικηγόρος δεν είναι προ΅ηθευτής - αλλά λειτουργός της ∆ικαιοσύνης - και ο πελάτης του δεν είναι καταναλωτής, γι' αυτό άλλωστε και στις πλείστες ευρωπαϊκές χώρες δεν βαρύνει τους δικηγόρους η υποχρέωση εγκαταστάσεως POS στα γραφεία τους. Η καταβολή της α΅οιβής στο δικηγόρο δεν συγκεντρώνει κανένα από τα χαρακτηριστικά αυτά: πρώτον, η χρήση δικηγορικών υπηρεσιών δεν έχει καθη΅ερινό χαρακτήρα, δεύτερον, η σχέση ΅εταξύ του δικηγόρου και του εντολέα του έχει κατεξοχήν προσωπικό χαρακτήρα και, τρίτον, οι δικηγορικές α΅οιβές δεν είναι κατά κανόνα ΅ικρές λόγω κυρίως των υψηλών γρα΅΅ατίων προείσπραξης. Επιπλέον πρέπει να υπογρα΅΅ιστεί η δικαιοσυγκριτική διάσταση του θέ΅ατος. Σύ΅φωνα ΅ε τα στοιχεία που προσκό΅ισε ο ∆ΣΑ, σε είκοσι οκτώ ευρωπαϊκές χώρες εκ των οποίων στη συντριπτική τους πλειοψηφία κράτη-΅έλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης1 δεν είναι υποχρεωτική η τοποθέτηση POS από τους δικηγόρους, γεγονός το οποίο τεκ΅ηριώνει την κρίση της ΅ειοψηφίας για το δυσανάλογο της σκοπού΅ενης επεξεργασίας.

Ενόψει των ανωτέρω και λα΅βανο΅ένου ακό΅η υπόψη ότι και για τους δικηγόρους υφίσταται η υποχρέωση καταβολής της α΅οιβής ΅έσω τραπέζης για ποσά άνω των 500 ευρώ και ότι η άυλη καταβολή της δικηγορικής α΅οιβής διευκολύνεται από την ολοένα και αυξανό΅ενη χρήση του συστή΅ατος web banking, τα τρία ΅έλη της Αρχής θεωρούν ότι η υποχρέωση εγκατάστασης και λειτουργίας POS στα δικηγορικά γραφεία αντιβαίνει στη συνταγ΅ατική επιταγή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγ΅ατος) και στον νό΅ο για την προστασία των προσωπικών δεδο΅ένων 2472/1997 (άρθρο 4).

Ο Πρόεδρος της Αρχής Η Γρα΅΅ατέας

Κωνσταντίνος Μενουδάκος Ειρήνη Παπαγεωργοπούλου