ΣτΕ Ολ. 3690/2009

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Όριο ηλικίας για την αποχώρηση των δικηγόρων που υπηρετούν με σχέση έμμισθης εντολής στο Δήμο Αθηναίων -.

Ακυρώθηκε η 44728/19.12.2007 απόφαση του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας Αττικής, κατά το μέρος που θεσπίζει όριο ηλικίας για την αποχώρηση των δικηγόρων, οι οποίοι υπηρετούν με σχέση έμμισθης εντολής στο Δήμο Αθηναίων, ως εκδοθείσα άνευ νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως.

ΚΕΙΜΕΝΟ

Αριθμός 3690/2009

ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριο του στις 26 Σεπτεμβρίου 2008, με την εξής σύνθεση: Γ. Παναγιωτόπουλος, Πρόεδρος, Δ. Κωστόπουλος, Αγγ. Θεοφιλοπούλου, Ν. Σακελλαρίου, Θ. Παπαευαγγέλου, Αικ. Συγγούνα, Αν. Γκότσης, Δ. Μπριόλας, Ελ. Δανδουλάκη, Ε. Σαρπ, Ν. Μαρκουλάκης, Δ. Μαρινάκης, Γ. Παπαγεωργίου, Ι. Μαντζουράνης, Αικ. Σακελλαροπούλου, Δ. Αλεξανδρής, Μ.-Ε. Κωνσταντινίδου, Α.-Γ. Βώρος, Μ. Γκορτζολίδου, Ε. Νίκα, Ι. Γράβαρης, Ε. Αντωνόπουλος, Γ. Τσιμέκας, Ι. Ζόμπολας, Σ. Μαρκάτης, Δ. Γρατσίας, Β. Καμπίτση, Β. Γρατσίας, Σπ. Παραμυθιώτης, Φ. Ντζίμας, Σπ. Χρυσικοπούλου, Ηρ. Τσακόπουλος, Μ. Σταματελάτου-Μπεριάτου, Σύμβουλοι, Δ. Μακρής, Ι. Μιχαλακόπουλος, Πάρεδροι. Γραμματέας ο Β. Μανωλόπουλος.

Για να δικάσει την από 15 Φεβρουαρίου 2008 αίτηση:

των: 1) Μ. Α. (A.M. 4393), κατοίκου Αθηνών (Ζ. Π…..), ο οποίος παρέστη αυτοπροσώπως ως δικηγόρος, 2) Μ. Ι.-Κ. (A.M. 6422), κατοίκου Αθηνών (Ο…..), η οποία παρέστη με το δικηγόρο Νικ. Ψαθά (A.M. 3625), που τον διόρισε με πληρεξούσιο, 3) Σ. Μ. (A.M. 10510), κατοίκου Αθηνών (Θ…..), 4) Κ. Β. (A.M. 10812), κατοίκου Αθηνών (Ε….), 5) Ε. Μ. (Δ.Σ. 12411), κατοίκου Ζωγράφου Αττικής (Γ. Ζ…..) και 6) Ν. Α. (A.M. 15396), κατοίκου Αθηνών (Μ……), οι οποίοι παρέστησαν αυτοπροσώπως ως δικηγόροι,

κατά των: 1) Υπουργού Εσωτερικών, ο οποίος παρέστη με την Β. Πανταζή, Νομικό Σύμβουλο του Κράτους και 2) Δήμου Αθηναίων, ο οποίος παρέστη με τους δικηγόρους: α) Γ. Γεωργακαράκο (A.M. 14024), που τον διόρισε με πληρεξούσιο και β) Σπ. Βλαχόπουλο (A.M. 17001), που τον διόρισε στο ακροατήριο ο ως άνω πληρεξούσιος δικηγόρος του Δήμου.

Η πιο πάνω αίτηση εισάγεται στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου, κατόπιν της από 9 Ιανουαρίου 2008 πράξης του Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, λόγω της σπουδαιότητας της, σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 2 εδάφ. α του π.δ. 18/1989.

Με την αίτηση αυτή οι αιτούντες επιδιώκουν να ακυρωθούν οι: α) η υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής, β) το υπ' αριθμ. 6/18-12-2007 πρακτικό του Υπηρεσιακού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων και γ) η υπ' αριθμ. 2326/17-12-2007 του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων.

Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως του Εισηγητή, Συμβούλου Ε. Αντωνόπουλου.

Κατόπιν το δικαστήριο άκουσε τους αιτούντες ως δικηγόρους και τον πληρεξούσιο της δεύτερης των αιτούντων, οι οποίοι ανέπτυξαν και προφορικά τους προβαλλόμενους λόγους ακυρώσεως και ζήτησαν να γίνει δεκτή η αίτηση, τους πληρεξούσιους του δήμου και τον εκπρόσωπο του Υπουργού, οι οποίοι ζήτησαν την απόρριψή της.

Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη

σε αίθουσα του δικαστηρίου και

Αφού μελέτησε τα σχετικά έγγραφα

Σκέφθηκε κατά το Νόμο

1. Επειδή, για την άσκηση της κρινομένης αιτήσεως έχει καταβληθεί το νόμιμο παράβολο (1977110, 869714/2008 ειδικά γραμμάτια παραβόλου).

2. Επειδή, με την αίτηση αυτή ζητείται η ακύρωση α) της υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 αποφάσεως του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής, με την οποία εγκρίθηκε η υπ' αριθμ. 2326/17-12-2007 απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων, β) του υπ' αριθμ. 6/18-12-2007 πρακτικού του Υπηρεσιακού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων και γ) της υπ' αριθμ. 2326/17-12-2007 αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων.

3. Επειδή, η υπόθεση έχει εισαχθεί ενώπιον της Ολομελείας του Δικαστηρίου με την από 9-1-2008 πράξη του Προέδρου, λόγω μεγαλύτερης σπουδαιότητας, σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 2 περ. α του π.δ. 18/1989 (Α 8).

4. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου της υποθέσεως, με την υπ' αριθμ. 2326/17-12-2007 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του αιτούντος Δήμου αποφασίσθηκε η τροποποίηση του Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου, ως προς δύο ρυθμίσεις του, ήτοι α) τη διάταξη που προέβλεπε 40 θέσεις δικηγόρων με την πρόβλεψη 20 θέσεων δικηγόρων και 20 θέσεων δικηγόρων-νομικών συμβούλων με πάγια αντιμισθία στη Νομική Υπηρεσία του Δήμου και β) τη θέσπιση του 65ου έτους ως ορίου ηλικίας για την αποχώρηση των δικηγόρων και των δικηγόρων-νομικών συμβούλων που υπηρετούν στο Δήμο, ανεξαρτήτως του συνολικού χρόνου προϋπηρεσίας τους, ενώ, κατ' εξαίρεση, για όσους δεν αποκτούν δικαίωμα σύνταξης από το φορέα κύριας και επικουρικής ασφάλισης των δημοτικών υπαλλήλων, το 67° έτος ηλικίας. Οι αιτούντες, δικηγόροι που απασχολούνται στο Δήμο Αθηναίων, οι οποίο εθίγοντο από τη ρύθμιση περί θεσπίσεως ορίου ηλικίας για την αποχώρηση άσκησαν στις 20-12-2007 προσφυγή του άρθρου 150 του ν. 3463/2006 ενώπιον του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής κατά της προαναφερομένης αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου. Με την υπ' αριθμ. 147/7-1-2008 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής απορρίφθηκε η προσφυγή αυτή, με τη σκέψη ότι εστρέφετο κατά πράξεως μη εκτελεστής, ήτοι κατά πράξεως που υπέκειτο σε έγκριση από το Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας, σύμφωνα με το άρθρο 10 παρ. 5 του ν. 3584/2007 και, παραλλήλως, γνωστοποιήθηκε στους προσφεύγοντες ότι είχε ήδη εκδοθεί η εκδοθεί η εγκριτική της αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής (υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 απόφαση δημοσιευθείσα στο Φ.Ε.Κ. τ. Β' 2411 της 21-12-2007). Κατά της απορριπτικής, υπ' αριθμ. 147/7-1-2008, αποφάσεως του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής οι αυτοί παρεμβαίνοντες δικηγόροι άσκησαν στις 4-2-2008 προσφυγή ενώπιον της Ειδικής Επιτροπής του άρθρου 152 του ν. 3463/2006. Η Επιτροπή αυτή εξέδωσε επί της προσφυγής την προβαλλόμενη με την κρινόμενη αίτηση υπ' αριθμ. 4/27-2-2008 απόφαση της, με την οποία, κατ' αποδοχή της προσφυγής, ακυρώθηκαν τόσον η υπ' αριθμ. 147/7-1-2008 απορριπτική απόφαση, όσο και η εγκριτική της αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου του αιτούντος Δήμου, υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 αποφάσεις του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής που θεωρήθηκαν από αυτή ως συμπροσβαλλόμενες. Η απόφαση αυτή της Ειδικής Επιτροπής του άρθρου 152 του ν. 3463/2006 ακυρώθηκε ήδη με την υπ' αριθμ. 3503/2009 απόφαση του Δικαστηρίου κατόπιν ασκήσεως αιτήσεως ακυρώσεως κατ' αυτής από το Δήμο Αθηναίων. Συνεπώς, λόγω της ακυρώσεως αυτής αναβιώνει η ακυρωθείσα με την απόφαση της Επιτροπής πράξη το Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής και η δίκη που ανοίχθηκε με την κρινόμενη αίτηση διατηρεί το αντικείμενό της.

5. Επειδή, στο άρθρο 10 του Ν. 3584/2007 (ΦΕΚ Α/28-6-2007) ορίζεται ότι: «2. Με απόφαση του Δημοτικού ή Κοινοτικού ή Διοικητικού Συμβουλίου ψηφίζονται οι Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας των Δήμων, Κοινοτήτων, Δημοτικών και Κοινοτικών Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, Ιδρυμάτων και Συνδέσμων Δήμων και Δήμων και Κοινοτήτων, αντίστοιχα. Η απόφαση εγκρίνεται με πράξη του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας ύστερα από γνώμη του οικείου Υπηρεσιακού Συμβουλίου, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. . . 5. Τροποποίηση των Οργανισμών Εσωτερικής Υπηρεσίας των Ο.Τ.Α. γίνεται με την ανωτέρω διαδικασία». Κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων εκτελεστό χαρακτήρα φέρει μόνον η πράξη του αρμόδιου Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας, με την οποία εγκρίνεται η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου περί τροποποιήσεως του Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου. Επομένως, ενόψει των ανωτέρω, απαραδέκτως προσβάλλονται με την κρινόμενη αίτηση τόσο η υπ' αριθμ. 2326/17-12-2007 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων, εφόσον πρόκειται για πράξη που υπόκειται σε έγκριση, όσο και το υπ' αριθμ. 6/18-12-2007 πρακτικό του Υπηρεσιακού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων, το οποίο έχει χαρακτήρα απλής γνωμοδοτήσεως. Αντιθέτως, μόνη παραδεκτώς προσβαλλόμενη πράξη είναι η υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής περί εγκρίσεως της τροποποιήσεως του. Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων, η οποία έχει κανονιστικό χαρακτήρα.

6. Επειδή οι αιτούντες, έμμισθοι δικηγόροι του Δήμου Αθηναίων, οι οποίοι θίγονται από την τροποποίηση του Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου, κατά το μέρος που με αυτή επιχειρείται θέσπιση ορίου ηλικίας του 65ου ή 67ου, υπό προϋποθέσεις, για την αποχώρηση από την υπηρεσία των εμμίσθων δικηγόρων του Δήμου παραδεκτώς ομοδικούν, προβάλλοντες λόγους που ερείδονται επί της αυτής πραγματικής και νομικής βάσεως, η δε αίτηση τους ασκείται και, κατά τα λοιπά, παραδεκτώς.

7. Επειδή, προβάλλεται, ότι η προσβαλλόμενη απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρεια Αττικής είναι ακυρωτέα, διότι ενέκρινε την υπ' αριθμ. 2326/17-12-2007 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων, με την οποία αποφασίσθηκε η επίμαχη τροποποίηση που αφορά στο όριο ηλικίας, η απόφαση όμως αυτή ήταν ανυπόστατη, διότι δεν δημοσιεύθηκε ολόκληρη στο δημοτικό κατάστημα, όπως επιβάλλεται από το άρθρο 97 παρ. 6 του ν. 3643/2006, αλλά μόνον περίληψη της. Ο λόγος αυτός ακυρώσεως είναι απορριπτέος, εφόσον, όπως έχει ήδη γίνει δεκτό στην τέταρτη σκέψη, η εν λόγω απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου που αφορά σε τροποποίηση του Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου δεν έχει εκτελεστό χαρακτήρα ως πράξη που υπόκειται σε έγκριση από τον αρμόδιο Γενικό Γραμματέα Περιφέρειας και, συνεπώς, δεν απαιτείτο να υποβληθεί στις διατυπώσεις δημοσιότητας που προβλέπονται στη διάταξη του άρθρου 97 παρ. 6 του νέου Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (ν. 3463/2006, Α' 114) και, μάλιστα, σε αυτές που προβλέπονται για τις κανονιστικού χαρακτήρα αποφάσεις.

8. Επειδή, προβάλλεται περαιτέρω, ότι η προσβαλλόμενη απόφαση είναι ακυρωτέα, διότι της αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου περί τροποποιήσεως του Οργανισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας έπρεπε να προηγηθεί η γνώμη του Υπηρεσιακού Συμβουλίου που προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 10 παρ. 2 του ν. 3548/2007 (Α' 143). Ο λόγος αυτός πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος, διότι από τη συγκεκριμένη διάταξη κατά την οποία: «2. Με απόφαση του Δημοτικού ή Κοινοτικού ή Διοικητικού Συμβουλίου ψηφίζονται οι Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας των Δήμων, Κοινοτήτων, Δημοτικών και Κοινοτικών Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, Ιδρυμάτων και Συνδέσμων Δήμων και Δήμων και Κοινοτήτων, αντίστοιχα. Η απόφαση εγκρίνεται με πράξη του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας ύστερα από γνώμη του οικείου Υπηρεσιακού Συμβουλίου, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ... 5. Τροποποίηση των Οργανισμών Εσωτερικής Υπηρεσίας των Ο.Τ.Α. γίνεται με την ανωτέρω διαδικασία», προκύπτει ότι η γνώμη αυτή του Υπηρεσιακού Συμβουλίου έπεται της αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου, όπως, άλλωστε, έγινε και στη συγκεκριμένη περίπτωση.

9. Επειδή, προβάλλεται, στη συνέχεια, ότι η προσβαλλόμενη πράξη (απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής) είναι ακυρωτέα διότι ελήφθη χωρίς προηγουμένως να τηρηθεί το δικαίωμα προηγουμένης ακροάσεως των αιτούντων, παρά το ότι επρόκειτο για πράξη που είχε γι' αυτούς δυσμενείς συνέπειες. Ο λόγος αυτός είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, διότι η, κατά το άρθρο 20 παρ. 2 του Συντάγματος και το άρθρο 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, υποχρέωση προηγουμένης ακροάσεως των διοικούμενων αναφέρεται στις ατομικές διοικητικές πράξεις και όχι στις κανονιστικού χαρακτήρα, όπως η επίμαχη απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας.

10. Επειδή, προβάλλεται, στη συνέχεια, ότι από τις διατάξεις του ν. 3584/2007 δεν παρέχεται εξουσιοδότηση στον Γενικό Γραμματέα Περιφέρειας και στο Δημοτικό Συμβούλιο να θεσπίσουν όριο ηλικίας για την έξοδο από την υπηρεσία δικηγόρων που υπηρετούν με σχέση έμμισθης εντολής στους Δήμους, εφόσον το θέμα τούτο ρυθμίζεται ευθέως από τις διατάξεις του Δικηγορικού Κώδικα και, συγκεκριμένα, από το άρθρο 63 Α του Κώδικα αυτού.

11. Επειδή, στο Ν. 3584/2007 (ΦΕΚ 143 Α/ 28-6-2007) «Κύρωση του Κώδικα Κατάστασης Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων» ορίζονται τα εξής: «’ρθρο 1. Αρχές του Κώδικα. Σκοπός του παρόντος Κώδικα είναι η καθιέρωση ενιαίων και ομοιόμορφων κανόνων που διέπουν την πρόσληψη και την υπηρεσιακή κατάσταση των υπαλλήλων των Ο.Τ.Α. Α' Βαθμού, σύμφωνα ιδίως με τις αρχές της ισότητας, της αξιοκρατίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης και την ανάγκη διασφάλισης της μέγιστης δυνατής απόδοσης κατά την εργασία τους». «’ρθρο 3. Έκταση εφαρμογής - Διαίρεση ύλης. Στις διατάξεις του παρόντος Κώδικα υπάγεται το πάσης φύσεως προσωπικό των Ο.Τ.Α., ως κατωτέρω: 1. Στις διατάξεις του πρώτου μέρους υπάγεται το μόνιμο προσωπικό: α. των Δήμων, β. των Κοινοτήτων, γ. των Δημοτικών και Κοινοτικών Ιδρυμάτων και δ. των Συνδέσμων και των λοιπών Ν.Π.Δ.Δ. των Ο.Τ.Α. 2. Στις διατάξεις του δεύτερου μέρους υπάγεται το προσωπικό Ειδικών Θέσεων και το προσωπικό με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου». «’ρθρο 10. Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας - Συγκρότηση υπηρεσιών. 1. Με τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας καθορίζονται η εσωτερική διάρθρωση των υπηρεσιών σε Γενικές Διευθύνσεις, Διευθύνσεις, Τμήματα και Αυτοτελή Γραφεία, οι αρμοδιότητες τους και οι θέσεις κατά κατηγορίες και κλάδους προσωπικού. Επίσης, ορίζονται οι κλάδοι ΠΕ, ΤΕ και ΔΕ των οποίων οι υπάλληλοι κρίνονται για την κατάληψη θέσεων προϊσταμένων των κατά περίπτωση οργανικών μονάδων, ανάλογα με την ειδικότητα του κλάδου και το αντικείμενο των συγκεκριμένων οργανικών μονάδων. 2. με απόφαση του Δημοτικού ή Κοινοτικού ή Διοικητικού Συμβουλίου ψηφίζονται οι Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας των Δήμων, Κοινοτήτων, Δημοτικών και Κοινοτικών Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, Ιδρυμάτων και Συνδέσμων Δήμων και Δήμων και Κοινοτήτων, αντίστοιχα. Η απόφαση εγκρίνεται με πράξη του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας ύστερα από γνώμη του οικείου Υπηρεσιακού Συμβουλίου, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 5. Τροποποίηση των Οργανισμών Εσωτερικής Υπηρεσίας των Ο.Τ.Α. γίνεται με την ανωτέρω διαδικασία. Δεν επιτρέπεται η τροποποίηση των Οργανισμών κατά το τελευταίο εξάμηνο της Δημοτικής ή Κοινοτικής περιόδου, με εξαίρεση την περίπτωση ανάθεσης ή μεταβίβασης νέων αρμοδιοτήτων και σε συμμόρφωση με τελεσίδικη δικαστική απόφαση». «’ρθρο 41. Δικηγορική ιδιότητα. Η ιδιότητα του υπαλλήλου Ο.Τ.Α. είναι ασυμβίβαστη προς την ιδιότητα του δικηγόρου, εκτός αν ειδικές διατάξεις ορίζουν διαφορετικά». «’ρθρο 5. Δοκιμαστική υπηρεσία - Μονιμοποίηση. 1. Οι υπάλληλοι των Ο.Τ.Α. που κατέχουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι, εφόσον οι θέσεις αυτές υπάρχουν». «’ρθρο 151. Λόγοι λύσεως. Η υπαλληλική σχέση λύεται με το θάνατο, την αποδοχή της παραίτησης, την έκπτωση και την απόλυση του υπαλλήλου». «’ρθρο 156. Λόγοι απόλυσης. Ο υπάλληλος απολύεται μόνο για τους επόμενους λόγους: ... δ. συμπλήρωση ορίου ηλικίας και τριακονταπενταετίας. . .». «’ρθρο 159. Απόλυση λόγω ορίου ηλικίας και τριακονταπενταετίας. 1. Ο υπάλληλος απολύεται αυτοδικαίως από την υπηρεσία με τη συμπλήρωση του 60ού έτους της ηλικίας και τριανταπέντε (35) ετών πραγματικής και συντάξιμης υπηρεσίας. Αν ο υπάλληλος, κατά τη συμπλήρωση του 65°° έτους της ηλικίας, δεν έχει συμπληρώσει τριανταπέντε (35) ετών πραγματική και συντάξιμη υπηρεσία, παρατείνεται η παραμονή του στην υπηρεσία έως τη συμπλήρωση της υπηρεσίας αυτής, και πάντως όχι πέραν του 67ου έτους της ηλικίας του. . .». «ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΙΔΙΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ . . . ’ρθρο 165. Δικηγόροι Δήμων και Ιδρυμάτων. 1. (όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 12 του άρθρου 24 του ν. 3613/2007, Α' 263) Στους Δήμους, τα ιδρύματα τους και τα νομικά τους πρόσωπα δημοσίου δικαίου, μπορεί να συνιστώνται, με τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας τους, θέσεις δικηγόρων με σχέση έμμισθης εντολής.

Εφόσον υπάρχει νομική υπηρεσία σύμφωνα με τον οικείο Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας είναι δυνατή η σύσταση θέσεων δικηγόρων - νομικών συμβούλων με την ίδια σχέση. Η πρόσληψη ενεργείται με απόφαση του αρμόδιου προς διορισμό οργάνου του Ο.Τ.Α., με σχέση έμμισθης εντολής και με τη διαδικασία που καθορίζεται με το ν. 1649/1986 (ΦΕΚ 149 Α'), όπως ισχύει. 2. ... 3. ... 4. ... 5. Οι απασχολούμενοι σύμφωνα με τα παραπάνω δικηγόροι υποχρεούνται σε παροχή υπηρεσίας στο κατάστημα του οικείου Ο.Τ.Α. για χρόνο που ανταποκρίνεται στις εκάστοτε υπάρχουσες υπηρεσιακές συνθήκες, εφόσον δεν παρίσταται ανάγκη παράστασης ενώπιον δικαστικών ή διοικητικών αρχών. 6. Οι διατάξεις που διέπουν τους υπαλλήλους με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου των Ο.Τ.Α. για τη χορήγηση και τη διάρκεια κανονικών και αναρρωτικών αδειών εφαρμόζονται αναλόγως και για τους δικηγόρους που απασχολούνται κατά τις προηγούμενες παραγράφους. 7. Για τη λύση της έμμισθης εντολής δικηγόρου απαιτείται αιτιολογημένη απόφαση του Δημοτικού ή του Διοικητικού Συμβουλίου». «’ρθρο 166. Αντιμισθία δικηγόρων. 1. Οι διατάξεις του Κώδικα Δικηγόρων, όπως ισχύει, εφαρμόζονται και για τους δικηγόρους των Ο.Τ.Α. με σχέση έμμισθης εντολής. 2.α. Η πάγια αντιμισθία των δικηγόρων των Δήμων, των Ιδρυμάτων και των Συνδέσμων τους διαμορφώνεται σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 21 του ν. 3274/2004 (ΦΕΚ 195 Α'). . .». «’ρθρο 167. Γενικά προσόντα πρόσληψης - Κωλύματα διορισμού. Για το διορισμό στις θέσεις των άρθρων 161 έως και 165 του παρόντος μέρους ισχύουν τα προσόντα και τα κωλύματα των άρθρων 11 έως και 17, εκτός αν διαφορετικά ορίζεται στις επί μέρους διατάξεις. Ειδικά για τις θέσεις του άρθρου 161, αποκλείεται ο διορισμός προσώπου που είναι συγγενής εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι και Β' βαθμού προς τον Δήμαρχο και τον Πρόεδρο του Συνδέσμου».

12. Επειδή, περαιτέρω, στο Π.Δ. 41/01988 (Α' 191) «Κωδικοποίηση σε ενιαίο κείμενο των διατάξεων της κείμενης νομοθεσίας, που αφορούν το προσωπικό με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου του Δημοσίου, των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των λοιπών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου» ορίζεται στο άρθρο 83 παρ. 2 ότι : «Τα σχετικά με τους νομικούς συνεργάτες ή νομικούς συμβούλους ή δικηγόρους, που προσλαμβάνονται με σύμβαση στο Δημόσιο, Ν.Π.Δ.Δ. και Ο.Τ.Α., διέπονται από τις κείμενες γι' αυτούς διατάξεις».

13. Επειδή, στο Ν. 4505/1966 (ΦΕΚ Α' 56) «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των περί συντάξεων των Υπαλλήλων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και περί χορηγίας Δημάρχων και άλλων τινών διατάξεων» ορίζεται στο άρθρο 30 παρ. 1, όπως αντικαταστάθηκε από την παρ. 10 του άρθρου 24 του ν. 1694/1987 (Α' 35) ότι: «Νομικοί Σύμβουλοι ή δικηγόροι των δήμων, δημοτικών ιδρυμάτων και δημοτικών νομικών προσώπων που προσφέρουν τις νομικές του υπηρεσίας με πάγια περιοδική αμοιβή, θεωρούμενης της υπηρεσίας τους αυτής ως τακτικής δημοτικής υπηρεσίας, η οποία προσφέρθηκε στο ίδιο ή σε διάφορα όπως παραπάνω δημοτικά πρόσωπα θεωρούνται μετά από αίτηση τους που υποβάλλεται στον οικείο οργανισμό, ότι είναι, από της πρόσληψης τους ασφαλισμένοι στους οποιασδήποτε μορφής κύριας και επικουρικής ασφάλισης οργανισμούς των δημοτικών υπαλλήλων, εφαρμοζομένων και σ' αυτούς των σχετικών με τη σύνταξη και ασφάλιση διατάξεων». Εξάλλου, στο ν.δ. 1827/1942 (Α' 255) «Περί συντάξεως των δημοτικών και κοινοτικών υπαλλήλων» ορίζονται στα άρθρα 1, 2 και 3 οι προϋποθέσεις για τη λήψη συντάξεως από το Δημοτικό Ταμείο, στο άρθρο 4 ο συντάξιμος μισθός, στα άρθρα 5, 6 και 7 η συντάξιμη υπηρεσία και τέλος στο άρθρο 9 το ποσό της μηνιαίας συντάξεως, το οποίο «συνίσταται σε τόσα τριακοστά πέμπτα του κατά το άρθρο 4 μηνιαίου μισθού, όσα τα έτη της πραγματικής συντάξιμης υπηρεσίας, όπως αυτή καθορίζεται στα άρθρα 5 και 6 του νόμου αυτού (παρ. 1).

14. Επειδή, τέλος στο Ν.Δ. 3026/1954 «Περί του Κωδικός των Δικηγόρων» (Α' 235) ορίζονται τα εξής: «’ρθρον 1: Ο Δικηγόρος είναι άμισθος δημόσιος υπάλληλος, διοριζόμενος δια Β.Δ/τος και υπαγόμενος εις πειθαρχικήν εξουσίαν ασκουμένων κατά τας διατάξεις του παρόντος. Προ πάσης ασκήσεως των καθηκόντων του ο Δικηγόρος υποχρεούται να δώση τον όρκον της υπηρεσίας του ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου και να εγγραφή εις το μητρώον του Δικηγορικού Συλλόγου, μεθ' ην εγγραφήν τελειούται ο διορισμός». «’ρθρο 38. Ο Δικηγόρος είναι άμισθος Δημόσιος λειτουργός δικαιούμενος σεβασμού και τιμής παρά των Δικαστηρίων και πάσης Αρχής». «’ρθρο 63. . . 3. Είναι ασυμβίβαστος προς το Δικηγορικόν λειτούργημα πάσα έμμισθος υπηρεσία παρά φυσικώ ή νομικό προσώπω. 4. Κατ' εξαίρεσιν επιτρέπεται εις τον Δικηγόρον: α) η επί παγία ετησία ή μηνιαία αμοιβή παροχή καθαρώς νομικών εργασιών είτε ως Δικαστικού ή νομικού Συμβούλου, είτε ως Δικηγόρου ... 5. Απαγορεύεται η συμφωνία περί παροχής νομικών υπηρεσιών επί παγία περιοδική αμοιβή υπό προθεσμίαν. Τοιαύτη υπό προθεσμίαν σύμβασις και προ του Κωδικός γενομένη, θεωρείται ως αορίστου χρόνου. Πάσα σύμβασις αορίστου χρόνου λύεται: 1) δια του θανάτου ή απαγορεύσεως του εντολοδόχου, 2) δια της διαλύσεως της εντολίδος εταιρείας ή της πτωχεύσεως αυτής, 3) δια του θανάτου, απαγορεύσεως ή πτωχεύσεως του εντολεως και 4) (όπως αντικατεστάθη με το άρθρο 22 του ν. 723/1977, Α' 300) Δια καταγγελίας παρά του εντολεως ή δια καταγγελίας παρά του εντολοδόχου. Εις περίπτωσιν καθ' ην δια το προσωπικόν του εντολεως ισχύει Κανονισμός προβλέπων μόνιμον υπηρεσίαν τούτου, η παρά του εντολεως καταγγελία δύναται να γίνει μόνον δια σπουδαίον λόγον. Η καταγγελία γίνεται εγγράφως και κοινοποιείται προς τον εντολοδόχον ή τον εντολέα». «’ρθρον 63Λ' (όπως προστέθηκε με το άρθρο 1 του Ν. 1093/1980, ΦΕΚ Α' 270 και αντικαταστάθηκε με το άρθρο 16 του ν. 1366/1983, ΦΕΚ Α' 81): «4. Δικηγόρος που έχει συμπληρώσει: α) το 65° έτος της ηλικίας του ή β) τις προϋποθέσεις για να λάβει πλήρη σύνταξη από το Ταμείο Νομικών, δεν επιτρέπεται εφεξής να προσληφθεί για να παρέχει τις νομικές ή δικηγορικές υπηρεσίες του με πάγια περιοδική αμοιβή σε οποιοδήποτε εντολέα. Το 65° έτος θεωρείται ότι έχει συμπληρωθεί την 31ην Δεκεμβρίου του αντίστοιχου έτους. 5, Δικηγόροι που προσφέρουν τις νομικές ή δικηγορικές υπηρεσίες τους με πάγια περιοδική αμοιβή σε υπηρεσίες, οργανισμούς, επιχειρήσεις και κάθε είδους νομικά πρόσωπα της παρ. 1 και υπάγονται ή θα υπαχθούν για τις υπηρεσίες τους αυτές, κατά τις κείμενες διατάξεις, στην ασφάλιση του ασφαλιστικού οργανισμού που καλύπτει το προσωπικό του εντολέα τους, εκτός από εκείνους που έχουν υπαχθεί στην ασφάλιση αυτή με το άρθρο 12 του Ν. 1090/1980 αποχωρούν υποχρεωτικά και η σύμβαση τους λύνεται αυτοδικαίως αφότου θεμελιώσουν από τις παραπάνω υπηρεσίες τους δικαίωμα για πλήρη σύνταξη κατά τη νομοθεσία που διέπει τον Οργανισμό αυτόν, εκτός εάν προϋπόθεση για τη συνταξιοδότηση τους είναι να παύσουν να ασκούν το λειτούργημα του δικηγόρου. . . 10. Συμβάσεις παροχής νομικών ή δικηγορικών υπηρεσιών με περιοδική αμοιβή, που θα συναφθούν μετά την έναρξη της ισχύος του παρόντος άρθρου κατά παράβαση των απαγορεύσεων των παρ. 1, 2 και 4, είναι αυτοδίκαια άκυρες. Υφιστάμενες τέτοιες συμβάσεις που θα διατηρηθούν κατά παράβαση της παρ. 6 του άρθρου αυτού λύνονται αυτοδικαίως την επόμενη ημέρα μετά τη λήξη της προθεσμίας που προβλέπεται στην παράγραφο αυτή, εκτός από εκείνη, βάσει της οποίας ο δικηγόρος λαμβάνει τη μεγαλύτερη αντιμισθία. Από την ακύρωση ή λύση των συμβάσεων κατά τα προηγούμενα εδάφια ο δικηγόρος δεν έχει δικαίωμα οποιαδήποτε αποζημίωσης. Στις περιπτώσεις που η παράβαση των διατάξεων του άρθρου αυτού επάγεται ακυρότητα, δεν υπάρχει ούτε αξίωση κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Όσα όμως έχουν καταβληθεί δεν αναζητούνται. . .». «’ρθρον 94 (όπως ισχύει μετά την αντικατάσταση του με το άρθρο 10 Ν.Δ. 3791/1956, Α' 209): 1. Δικηγόρος παρέχων τας υπηρεσίας αυτού κατά τους όρους του αρθρ. 63 παρ. 4, λυομένης της μεταξύ αυτού και του εντολέως συμβάσεως, α) δια καταγγελίας εκ μέρους του εντολέως, β) δια πτωχεύσεως ή διαλύσεως της εντολίδος εταιρείας και γ) δια πτωχεύσεως του εντολέως, δικαιούται να λαβή παρά του εντολέως του αποζημίωσιν. . . 4. Αι περί αδείας διατάξεις του Ν. 539/45 εφαρμόζονται αναλόγως και επί των Δικηγόρων και Νομικών ή Δικαστικών συμβούλων παρεχόντων τας υπηρεσίας αυτών προς τους εντολείς των κατά τους όρους του αρθρ. 63 παρ. 4 του παρόντος Νόμου. Εφ' όσον παρ' εντολέως τηρούνται μέχρι σήμερον ευνοϊκώτεροι όροι χορηγήσεως της ανωτέρω αδείας εξακολουθούσιν ισχύοντες οι ευνοϊκώτεροι ούτοι όροι. . .».

15. Επειδή, από το συνδυασμό των διατάξεων που παρατίθενται ανωτέρω προκύπτει ότι με τη διάταξη του άρθρου 10 του ν. 3584/2007 δεν παρέχεται εξουσιοδότηση προς το αρμόδιο κατά τη. διάταξη αυτή όργανο, ήτοι στο Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας, να θεσπίζει εγκύρως όριο ηλικίας εξόδου από την υπηρεσία των δικηγόρων που υπηρετούν με σχέση εμμίσθου εντολής στους οικείους Δήμους. Τούτο δε διότι το μόνο θέμα, για το οποίο παρέχεται εξουσιοδότηση από το συγκεκριμένο νόμο και αφορά στους δικηγόρους, είναι η σύσταση των θέσεων δικηγόρων και η αντίστοιχη κατάργηση τους και όχι τα θέματα που αφορούν στην υπηρεσιακή τους κατάσταση -στην οποία περιλαμβάνεται και το θέμα εξόδου από την υπηρεσία λόγω συμπληρώσεως του ορίου ηλικίας-, για ορισμένα από τα οποία, άλλωστε, υφίστανται ρυθμίσεις ευθέως στον ίδιο το συγκεκριμένο νόμο (άρθρα 165 παρ. 5-7, 166, 167). Τυχόν αντίθετη εκδοχή θα έβαινε πέραν της εννοίας της διοικήσεως των τοπικών υποθέσεων από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοικήσεως, εφ' όσον οι δικηγόροι που προσλαμβάνονται και υπηρετούν στους οργανισμούς αυτούς με σχέση εμμίσθου εντολής δεν αποτελούν διοικητικό προσωπικό των νομικών αυτών προσώπων. Περαιτέρω δε υπέρ της εκδοχής αυτής συνηγορεί ότι, ακόμη και για το καθαρώς μόνιμο προσωπικό των δήμων, η πρόβλεψη για την έξοδο από την υπηρεσία, λόγω συμπληρώσεως ορίου ηλικίας, ρυθμίζεται ευθέως από διατάξεις του ν. 3584/2007 (άρθρα 156 και 159). Συνεπώς, ως προς το θέμα αυτό, της θεσπίσεως δηλαδή ορίου ηλικίας για την έξοδο από την υπηρεσία των δικηγόρων των Δήμων και των Κοινοτήτων, εξακολουθούν να ισχύουν οι σχετικές διατάξεις του Δικηγορικού Κώδικα (άρθρο 63 Α). Αν και κατά τη γνώμη του Προέδρου και των Συμβούλων Ν. Σακελλαρίου, Α. Συγγούνα, Γ. Παπαγεωργίου, Α.-Γ. Βώρου, Ι. Ζόμπολα, Φ. Ντζίμα και Η. Τσακόπουλου, προς την οποία συνετάχθη ο Πάρεδρος Ι. Μιχαλακόπουλος, με τις προαναφερθείσες διατάξεις του ν. 3584/2007 παρέχεται τοιαύτη εξουσιοδότηση προς τον οικείο Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας για τη θέσπιση ορίου ηλικίας των δικηγόρων που υπηρετούν με σχέση εμμίσθου εντολής στους Δήμους, εφόσον οι δικηγόροι αυτοί, υπαγόμενοι αυτοδικαίως μετά την πρόσληψη τους στον οικείο ασφαλιστικό οργανισμό κυρίας ασφαλίσεως των δημοτικών και κοινοτικών υπαλλήλων (άρθρο 30 παρ. 1 του ν. 4505/1966, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 παρ. 10 του ν. 1694/1987), υπάγονται στις ρυθμίσεις του νόμου που διέπει τους μονίμους υπαλλήλους των δήμων και, συνεπώς, και στις διατάξεις που θεσπίζουν όριο ηλικίας για την αποχώρηση από την υπηρεσία των τελευταίων αυτών υπαλλήλων, που είναι το 65° έτος ή υπό προϋποθέσεις το 67° έτος, οπότε και θεμελιώνουν το δικαίωμα για πλήρη συνταξιοδότηση τους. Τυχόν αντίθετη εκδοχή θα περιήγε σε ευνοϊκώτερη θέση τους δικηγόρους των δήμων, έναντι των υπαλλήλων τους, αφού θα τους παρείχε τη δυνατότητα παραμονής στην ενεργό υπηρεσία και πολύ μετά την συμπλήρωση των προαναφερθέντων ορίων ηλικίας, αφού, κατά το άρθρο 63 Α του Δικηγορικού Κώδικα, είναι δυνατή η πρόσληψη δικηγόρου με σχέση εμμίσθου εντολής σε νομικά πρόσωπα, εφόσον δεν έχει συμπληρωθεί το 65° έτος της ηλικίας του.

16. Επειδή, ενόψει των ανωτέρω, η προσβαλλόμενη υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής έχει εκδοθεί άνευ νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως κατά το σκέλος της, με το οποίο θεσπίζει όριο ηλικίας για την αποχώρηση των δικηγόρων που υπηρετούν με σχέση έμμισθης εντολής στο Δήμο Αθηναίων, κατά τον βασίμως προβαλλόμενο λόγο ακυρώσεως.

17. Επειδή, με την ακύρωση της αποφάσεως για το λόγο ότι η προσβαλλόμενη απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής έχει εκδοθεί, χωρίς να υπάρχει σχετική εξουσιοδότηση παρέλκει, ως αλυσιτελής, η εξέταση των λοιπών λόγων της κρινομένης αιτήσεως.

Δια ταύτα

Δέχεται εν μέρει την κρινόμενη αίτηση.

Ακυρώνει την υπ' αριθμ. 44728/19-12-2007 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής κατά το αιτιολογικό.

Διατάσσει την επιστροφή του παραβόλου.

Επιβάλλει συμμέτρως στο Ελληνικό Δημόσιο και στο Δήμο Αθηναίων τη δικαστική δαπάνη των αιτούντων που ανέρχεται σε εννιακόσια είκοσι (920) ευρώ.

Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 29 Ιουνίου 2009 και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 20ης Νοεμβρίου 2009.